FOTONIEUWS

Herdenking transporten Vught-Sachsenhausen - Reeburgpark Vught - middagprogramma NMKV - 8 september 2017
+ de tekst van de lezing van Ad van Liempt.

Foto's van de openbare herdenking van de laatste transporten vanuit kamp Vught naar kamp Sachsenhausen in september 1944. De herdenking vond plaats in het Raadhuis van Vught en in het Reeburgpark en werd georganiseerd door Nationaal Monument Kamp Vught, Basisschool De Springplank en het Centraal Orgaan Voormalig Verzet en Slachtoffers (COVVS) i.s.m. de gemeente Vught.
In de nacht van 5 op 6 september 1944 deporteerde de Duitse bezetter met twee treinen in totaal 3000 gevangenen vanuit kamp Vught naar concentratiekamp Sachsenhausen in Duitsland. Dit was, vlak na Dolle Dinsdag, het laatste transport vanuit het in grote haast ontruimde kamp Vught (Herzogenbusch). Ruim de helft van de afgevoerde gevangenen zou de oorlog niet overleven. Omstreeks 5 en 6 september vindt daarom ieder jaar een openbare herdenking van de slachtoffers plaats in Vught. info NMKV

Vanwege het slechte weer vond het gedeelte met de sprekers in het Raadhuis plaats. Riekje van Nieuwstraten heette de deelnemers welkom. Wethouder Pennings vertelde over wat er gebeurde in september 1944. Historicus en auteur Ad van Liempt hield een lezing (tekst volgt hieronder*).

Vanaf het raadhuis in Vught vertrok daarna een stille tocht met nabestaanden, basissschoolkinderen en vertegenwoordigers van diverse organisaties naar het Sachsenhausen-monument in het Reeburgpark. Tamboers van het Gilde Sint Catharina gingen aan de stoet vooraf.

's Middags was er een klein programma in het Nationaal Monument Kamp Vught met een lunch, een lezing door Dick de Boef, secretaris van het internationaal comité Sachsenhausen en de vertoning van de film Een oneerlijk afscheid, gemaakt door twee hbo-studenten als afstudeerfilm.

zie evt ook de foto's van 2016 
zie evt ook de foto's van de archelogische opgravingen op het terrein van het NMKV en van de spoorlijndelen febr./maart 2017.
zie ook de foto's van het museum en het ss-terrein, evt ook de foto´s van het symposium Wegkijken of ingrijpen
voor info Nationaal Monument Kamp Vught
©2017 Gerard Monté

*tekst van Ad van Liempt op 8 sept 2017 in Vught
Het was 4 september 1944, maandagavond. De oorlog
was bijna voorbij, dat wist iedereen in kamp Vught
zeker. Ze hoorden het aan het kanongebulder, dat heel
dichtbij leek te zijn.. Een van de gevangenen, de heer
Wartna, schreef later: “Gisterennacht is er een herrie
geweeest of de wereld verging.” Zware ontploffingen
had hij gehoord, en rinkelende ruiten – of de Engelsen
al in de buurt waren waren of dat de Duitsers zich
terugtrokken en alles vernietigden, dat kon hij er niet uit
afleiden.
Hij stelde zich, schreef hij later, die nacht voor hoe het
de volgende dag zou zijn: de SS’ers weg en de
gevangenen die de Britse bevrijders zouden
verwelkomen met ‘Hello boys, please come in.’
Dat gebeurde de volgende dag, dinsdag 5 september,
niet. Maar er was wel opwinding. Veel geruchten ook.
De bevrijders waren in de buurt, minister-president
Gerbrandy had ze de avond tevoren op Radio Oranje
zelfs al welkom geheten op vaderlandse bodem.
En de Duitsers waren er onrustig van geworden. Overal
in het land sloegen NSB’ers op de vlucht naar het
noorden en het oosten, om uit de greep van de
naderende geallieerden te blijven. Ook in kamp Vught
was van alles te doen. Eind van de ochtend zagen de
gevangenen dat SS’ers mappen en ordners en stapels
papier uit het kamparchief naar de ketels van de centrale
verwarming overbrachten – om te verbranden. De nazi’s
wisten hun sporen uit.

Opeens fietsten er SS’ers langs de barakken. Ze
schreeuwden dat iedereen uit het SS-lager - de mensen
dus die er gevangen zaten, in zogeheten Schutzhaft -
onmiddellijk op appèl moesten verschijnen. Ze konden
niets meenemen, zelfs geen zeep of scheergerei of
tabak. Het appèl duurde weer eens eindeloos. Pas om
zeven uur ‘s avonds marcheerden al die gevangenen in
lange rijen de poort uit.
Sommige gevangenen waren ervan overtuigd dat ze
zouden worden vrijgelaten, dat de ellende eindelijk
voorbij was. Maar ze gingen naar een plek bij het kamp
waar de aftakking van de spoorlijn op uitkwam, en daar
stond een onafzienbaar lange goederentrein klaar. Meer
dan 2200 gevangenen werden erin geladen, meer dan
zeventig per wagon. De trein zette zich in beweging.
Weg van de oprukkende geallieerde troepen, in de
richting van het land van de bezetter – concentratiekamp
Sachsenhausen, bij Berlijn.
De volgende dag zijn in Vught de andere afdelingen van
het kamp aan de beurt. De gevangenen van de
Sicherheitsdienst, de zogeheten
Untersuchungshäftlinge, en ook de ongeveer 650
vrouwen die in het vrouwenkamp zaten opgesloten. Na
lange appèls, en onophoudelijk tellen en hertellen gaan
ook deze gevangenen naar de trein. Het zijn er nu meer
dan 1200. Een van hen, Henri Cappetti, schreef later hoe
dat ging:
‘De weg naar de trein is om de vijf meter gegarneerd
met zwaar bewapende SS-lieden, de geweren en
machinepistolen in de aanslag. Overal grimmig
brommende bloedhonden, klaar om op het geringste
teken losgelaten te worden. De soldaten en officieren
zijn opmerkelijk nerveus. We worden gedwongen te
rennen in looppas. Dan komt de ongelukstrein in zicht,
opgesteld in een dennenbos.’
Als de trein uren later, tegen vijf uur, in beweging komt
en op weg gaat naar Sachsenhausen, klinkt er een
krachtig Wilhelmus uit de wagons.
Wat er die twee dagen gebeurd is, het wegvoeren van
meer dan 3400 gevangenen vanuit een bijna bevrijd
Brabant naar de Duitse concentratiekampen, valt te
beschouwen als een van de zwaarste oorlogsmisdrijven
uit de hele bezettingstijd.
Het overbrengen van 3400 mensen naar kampen, waar
op dat moment de kans op overleving minder dan 50
procent was – dat was pure voorbereiding op
massamoord.
En dat juist op een moment dat de betrokkenen alle
reden hadden om aan te nemen dat ze de gruwelen van
de oorlog hadden overleefd – dat maakt de deportatie
van de gevangenen zo mogelijk nog wreder.
Waarom deden de Duitsers dat eigenlijk?
Het staat wel vast dat de bezetter aan totale paniek
onderhevig was. Dat bleek wel de dagen ervoor, toen in
kamp Vught op massale schaal gevangenen werden
geëxecuteerd. Volgens Loe de Jong had dat te maken
met het Niedermachungsbefehl – het besluit dat
verzetsstrijders die waren gepakt geen proces meer
kregen maar direct konden worden gedood. In Vught
werd die bepaling opgerekt: ook gevangenen tegen wie
in een proces de doodstraf geeëist had kunnen worden
werden gefusilleerd. In het kamp waren dagenlang de
knallen van het vuurpeloton te horen – de
Fusilladeplaats was een paar honderd meter buiten het
kamp.
Die paniek leidde er ook toe dat de Duitse leiding geen
gevangen verzetsstrijders wilde vrijlaten – uit angst dat
die extra gemotiveerd zouden deelnemen aan de
bevrijding van hun eigen land.
Nauwelijks een maand later zouden de Duitsers in twee
dagen tijd 50.000 Rotterdamse mannen uit hun huizen
halen en als dwangarbeider wegvoeren, eigenlijk om
dezelfde reden: de angst dat zij als extra hulp voor de
geallieerde legers zouden fungeren.
Het zijn allemaal overwegingen die helemaal niets met
humaniteit, menselijkheid, te maken hebben: de bezetter
was in dat laatste oorlogsjaar alle remmingen kwijt
geraakt en aarzelde dus niet om 3400 gevangenen af te
voeren en in de overvolle Duitse kampen te dumpen.
Het werd een gruwelijke reis, voor de mannen naar
Sachsenhausen, voor de vrouwen naar het wat
noordelijker gelegen Ravensbrück. Er werd in beide
transporten één keer brood uitgedeeld. Het transport van
dinsdag kreeg minimaal water uitgereikt, het transport
van woensdag helemaal niet. Een van de inzittenden,
mevrouw Kijzer, schreef later:
‘De afwezigheid van water was naast de benauwdheid
wel het ontzettendst. In elk station jammerden we om
drinken en af en toe werden op de perrons door
medelijdemde soldaten wel eens enige van onze
pannetjes gevuld. Er ontstonden dan zulke vechtpartijen
dat er heel wat van dit kostbare nat gemorst werd.’
Toen ze aankwamen waren ze gesloopt. Loe de Jong
omschrijft het zo: ‘Geradbraakt voelden zij zich, maar
niet gebroken. In rijen van vijf passeerden zij zingend
de SS-wacht van het concentratiekamp.’ Later hoorden
ze van Nederlandse vrouwen die daar al zaten dat die
trots op ze waren, omdat ze zo fier waren
binnengemarcheerd.
Tussen die 650 vrouwen liep Heleen Kuipers-Rietberg.
Ze was na verraad opgepakt omdat ze een leidende
positie had in de Landelijke Organisatie voor Hulp aan
Onderduikers – ze had de stoot gegeven tot de
oprichting. In Vught had ze nog een briefje uit de trein
gegooid, voor man en kinderen. ‘Wachten in de trein op
transport. Waarheen? We weten het niet. Wees Gode
bevolen. Bidt voor elkaar.’
Wees Gode bevolen. Heleen Kuipers-Rietberg was diep
gelovig. De Duitse SS-officier die haar verhoorde had
verwacht een felle partisane tegenover zich te treffen, en
niet zo’n zachtmoedige, door en door religieus
geinspireerde huismoeder.
Heleen Kuipers-Rietberg heeft Ravensbrück niet
overleefd, zoals zovelen. Ze werd ziek en liep in de
ziekenbarak ook nog tyfus op. Tot het laatst, eind
december, was ze haar barakgenoten tot steun. Ze werd
niet ouder dan 51 jaar.
De 2800 mannen uit de beide transporten werden
uitgeladen in Sachsenhausen bij Berlijn. Ze kwamen
niet in het hoofdkamp, maar ze moesten acht kilometer
marcheren, naar de grote montagehal van de
vliegtuigfabrieken van Heinkel – het bedrijf waar de 54
vliegtuigen vandaan kwamen die vier jaar eerder de
binnenstad van Rotterdam in puin hadden
gebombardeerd. Die montagehal was blijven staan toen
een groot deel van het complex in april 1944 door
geallieerde bommen was verwoest. Werk was er
nauwelijks voor de nieuw aangekomen gevangenen.
Eten ook niet. Ze moesten alles delen – ruimte, eten –
met een paar duizend uit Warschau aangevoerde
lotgenoten, Poolse dwangarbeiders.
Langzamerhand werden de gevangenen uit Vught
verspreid over andere kampen, waar de omstandigheden
niet veel beter waren. Op 16 oktober vertrokken er
ongeveer 500 naar de omgeving van Hamburg, het
kamp Neuengamme. Ook daar waren de
omstandigheden onmenselijk. Het was weliswaar geen
vernietigingskamp in letterlijke zin, maar het effect van
de onderdrukking en verwaarlozing was niet veel
anders. Vele tienduizenden gevangenen hebben het
verblijf in Neuengamme en de buitenkampen in de buurt
niet overleefd.
Een van hen was Henk Kompagne, een politieman in
Den Haag. Hij had zijn overbuurman een dienst
bewezen door een onderduiker een weekje in huis te
nemen, omdat er nergens plaats voor hem te vinden
was. Later bleek die onderduiker een gedeserteerde
SS’er. Toen hij werd opgepakt noemde hij alle adressen
waar hij had gezeten. Ook dat van de Haagse politieman
Henk Kompagne, vader van zes kinderen. Een
politieman die het verzet helpt – de Sicherheitsdienst
was des duivels, en Kompagne werd direct opgesloten
in Scheveningen en vandaar naar Vught overgebracht.
Op 6 september vertrekt hij naar Sachsenhausen, op 16
oktober naar Neuengamme en op 11 januari 1945
overlijdt hij, 46 jaar oud, officieel door hartzwakte.
Ongetwijfeld uitgeput door de zware arbeid en het
gebrek aan eten en verzorging. Zoals zovelen.
Ik heb er maar twee uitgepikt, Heleen Kuipers-Rietberg
en Henk Kompagne. Het hadden honderden anderen
kunnen zijn. We weten niet eens precies hoeveel van de
ruim 3400 mensen die hier op 5 en 6 september zijn
weggevoerd, hun reis naar de Duitse kampen niet
hebben overleefd. Een mens was in die tijd geen mens,
maar een nummer. Henk Kompagne was in
Sachsenhausen nummer 101.167.

De transporten van 5 en 6 september zijn inmiddels 73
jaar geleden. Maar ze betekenden, in een tijd van hoop
op verlichting en bevrijding, zo’n schandelijke misdaad,
die zoveel verdriet bracht voor zoveel mensen, dat we er
vandaag opnieuw bij stilstaan.
Bij al die mensen, die in september hoopten dat de
bevrijders de volgende dag voor hun neus zouden staan,
en dat ze zouden zeggen: hello boys, please, come in.
Dat hebben ze helaas nooit mogen beleven - Heleen
Kuipers-Rietberg niet, Henk Kompagne niet, en al die
honderden anderen ook niet.
Ik dank u.
(c) Ad van Liempt 2017 /gerarddenbosch