FOTONIEUWS

Erasmus-festival Brabant - Avond van de biografie 7/12
- Colloquium Amicum - Hemel en Hel van Jheronimus Bosch - 9/12
- lezing Karin Haanappel over Camille Claudel 10/12

- 7/12 Avond van de biografie met oa Annejet van der Zijl
in de Clubzaal van de Verkadefabriek, met muziek van Thomas Pieters en Guus van Marwijk. De liedjes van Thomas, oa over het terugblikken van een oude man op zijn jeugd, pasten goed in het thema van het Erasmusfestival: Life writing.
Ans Buys, voorzitter van het Erasmusfestival Brabant, vertelde dat het festival in Den Bosch eerst om de twee jaar gehouden werd, maar nu elk jaar. De prijs, altijd door de koning uitgereikt, kent sinds 1958 een bedrag van 150.000 Euro. In 2000 kreeg choreograaf Hans van Maanen de prijs, de burgemeester vroeg Ans Buys die toen rector van het Sint-Janslyceum was of leerlingen niet iets met dans konden doen. Toen is het festival Brabant onstaan. Vorig jaar ging de Erasmusprijs naar de Wikipedia-gemeenschap. Dit jaar naar de Britse schrijfster Ann Byatt. Zij vroeg Tet Reuver naar voren die vertelde over haar ontmoeting met Ann Byatt. Het vpro-programma Boeken was deze week aan haar gewijd.
Patrick Timmermans van de afdeling Erfgoed van de provincie sprak over de miljoenen biografieën die er zijn. In de Brabantse reeks verschijnen levensbeschrijvingen van bekende en onbekende Brabanders.
Hij introduceerde Annejet van der Zijl die over prins Bernard een biografie schreef. Over de pas verschenen biografie van Juliana (van Jolande Withuis) merkte zij op dat Bernard en Juliana twee verwante patronen waren die botsten.
Haar eigen boek De Amerikaanse prinses is de geschiedenis van Allene Tew, de Amerikaanse vrouw die 5 maal trouwde, steenrijk werd en bijna alles weer kwijt raakte. Door te trouwen met verarmde Europese adel werd zij prinses en daardoor op een gegeven moment zelfs peetmoeder van prinses Beatrix. Annejet van der Zijl, ooit begonnen als misdaadverslaggeefster, vertelde dat voor haar biografieën schrijven betekent de bronnen en de lezers verleiden. De bronnen zijn de mensen die nog wat weten over de hoofdpersoon en de lezers moeten door willen blijven lezen.
Geschiedenis is mooi omdat je ziet wat mensen in hun tijd waarom doen. De waarheid daarover zie je altijd pas achteraf. Zoals ook bij Sonny Boy. Een Surinaamse student komt in Nederland wonen bij een hospita met vier kinderen, na een half jaar blijkt ze zwanger van hem. Het kind Waldy wordt Sonny Boy genoemd. In de oorlog worden ze wegens het laten onderduiken van Joodse mensen gearresteerd. Waldy overleeft concentratiekampen (Vught, Neuengamme). Ze toonde een foto van haar bezoek aan Waldy en zijn kinderen. Ze kan wel meeleven met haar hoofdpersonen maar de vertelvorm moet altijd passen. Onderzoek naar bronnen doen is ook naar jezelf zoeken, bv als je kijkt naar hoe Allene Tew met haar verlies omging.
Ze respecteert het altijd als haar bronnen iets niet in het boek willen, zoals bij Annie M.G. Schmidt. Haar zoon wilde niet dat er een stukje over de dood van zijn moeder in kwam, maar toen ze hem liet lezen wat ze geschreven had vond hij het toch goed.
Van Patrick Timmermans kreeg ze het nieuwe boek van de Tilburgse hoogleraar Arnoud-Jan Bijsterveld; House of memories, Uncovering the Past of a Dutch Jewish Family. Het gaat over zijn woning die van een Joodse familie geweest bleek te zijn.

Hierna vertelden studenten en hun docent van de Fontys Pabo in Tilburg over hun studieproject Ontdek het verhaal waarbij de studenten zochten naar hun eigen persoonlijke geschiedenis en daarover in de klas vertelden om de kinderen hun eigen verhaal te laten vertellen. Twee van de studenten mochten mee naar de Erasmusprijs-uitreiking.
Ans Buys wees erop dat het festival ook altijd een educatief tintje heeft. Dat gold ook voor de voorstelling over het vertelproject Darling in Zuid-Afrika door studenten van dezelfde opleiding.
Tot slot van de avond sprak Patrick Timmermans met de makers van de nieuwe serie Brabantse Helden, documentaires over Brabanders in den vreemde. die door Omroep Brabant in 2017 uitgezonden gaan worden. Peter van Lent, Jan Thijssen en Frits Buijs hebben heel wat afgereisd om informatie in te winnen over hun hoofdpersonen. Dat ging van Colonel Parker ( de manager van Elvis) tot het kleinste vrouwtje ter wereld). Ze lieten al een flink stuk van een van de afleveringen zien.

- 9/12 toneel Colloquium Amicum, Samenspraak te Brugge van Desiderius Erasmus, Thomas More en meester Jheronimus Bosch, heropvoering.
- 9/12 lezing Hemel en Hel van Jheronimus Bosch door professor Patrick Chatelion Counet (UvA).
in het Zwanenbroedershuis aan de Hinthamerstraat

Het korte toneelstuk Colloquium Amicum is in 2001 geschreven door Hans Lakwijk. Het toont een fictieve ontmoeting in Brugge (1515) tussen Desiderius Erasmus (Lof der Zotheid), zijn vriend Thomas More (Utopia) en meester Jheronimus Bosch. [In werkelijkheid kunnen de drie elkaar niet tegelijk ontmoet hebben] Het werd gespeeld door leden van Moyses' Bosch: Jan Pieter van Lieshout (More), Henri Geerts (Erasmus) en William van Aalst (Bosch). Regie Tet van der Donk.
Bekijk evt. de filmregistratie.
Henri Geerts (Erasmus) wist waar de lezing van Patrick Chatelion Counet over zou gaan en weefde enkele verwijzingen naar die lezing in het gesprek met More over de Tuin der Lusten. Dat schilderij stond in de ruimte waar Bosch beide heren ontving. Erasmus en More zagen er een aardse tuin der lusten in, het aards paradijs links en rechts de hel, Bosch zelf meende dat hij links de schepping en rechts het einde der tijden geschilderd had. de schepping links en rechts het einde der tijden geschilderd had. Ze vragen hem waarom hij de mensen in hun naakte staat geschilderd heeft, hij is toch geen lid van de sekte van de broeders en zusters van de Vrije Geest, die naaktlopers? Bosch: als hij veel fruit schildert is hij toch nog geen fruithandelaar? More: maar hoe staat het met de verdraagzaamheid, hoe zou de inquisitie erover denken? Bosch: wat komt er van de mens als hij zonder statussymbolen rondloopt, hij gaat gekke dingen doen. En wat er staat er niet in jouw boekje Lof der Zotheid, Erasmus? More verdedigt Erasmus door te zeggen dat de Zotheid die woorden zegt, een zot kan toch niet beter. Een zot verkoopt zottepraat. More is bezig met het schrijven van zijn traktaat Utopia en is bang det Hendrik 8e zo veranderd is van opvattingen dat hij niet tegen de kritiek zal kunnen die in het boekje komt. Ze suggereren hem de hoofdpersoon ook een zotte naam te geven, dan snapt iedereen dat het zottepraat is. Bosch tekent More nog in een schets.
Erasmus wil nog wel eens terugkomen naar Brabant ook al zijn de mensen meer in kledingwinkels te vinden dan geknield in de kerk. [Tot zover het toneelstuk.]

Professor Patrick Chatelion Counet (oa hoogleraar UvA over de bijbel in de Nederlandse cultuur) hield een zeer interessante lezing over het werk van Bosch: Jheronimus Bosch tussen Genesis en Apocalyps. Hij meende dat Bosch niet geraakt, niet bezeten is door de duivel (Touched by the devil, de titel van de film van het BRCP) maar kijkt met de ogen van de alles doorgrondende god. Chatelion Counet gebruikt intertekstualiteit en typologie om het werk van Bosch te begrijpen, zoals hij bij het lezen van de bijbel doet. Hij ziet schilderijen als teksten, teksten zijn een weefsel. Hoe gaat Bosch met de tijd om. Hij toonde met een aantal voorbeelden aan dat de duivel (het kwaad) aanwezig is op de schilderijen waar hij gezien de tijd, het tijdsverloop, nog niet voor kan komen.
Op het linkerpaneel (de schepping, Genesis) komt naast de levensboom -symbool voor Christus in de vorm van een monstrans- de judaspenning voor, een kat met een dode muis, vogels die vechten om een dode prooi, een driekoppig monster vechtend met een lepelaar, een monster met monnikskap leest een boek, enz. In de levensboom zit een uil, bij Bosch symbool voor de duivel.
Waarom komen het kwaad en de dood al voor op dit scheppingsluik?
=Misschien te verklaren uit de weinige feiten die we hebben over het leven van Bosch. Hij zou een bepaalde periode niet in Den Bosch verbleven hebben. Hij was dan vanaf 1498 in Brussel waar hij in het paleis op de Koudenberg de Tuin der lusten schilderde. [Chatelion Counet zei dat hier een overtuigende theorie over bestaat - zie echter de historische bronnenmiddag in het Groot Tuighuis]=
Adam en Eva worden veroordeeld maar ook de slang (Genesis) en ook in de Apocalyps wordt de mens gestraft en wordt een slang (Satan) neergeworpen en zijn engelen met hem. Zo'n verband tussen teksten (uit het eerste en laatste bijbelboek) heet een inclusio. Bosch heeft beide passages meerdere keren geschilderd, bv in Johannes op Patmos. Het visioen dat Johannes ziet is beschreven in de Apocalyps 12 (de val der engelen). Maar er zijn ook symbolen te zien uit de begintijd. Rechtsonder zit een monster dat schrikt van de adelaar, symbool van Johannes. De tijden lopen door elkaar.
De kerkvaders hebben al gewezen op verhalen uit het oude testament die een overeenkomst hebben in het nieuwe. Zulke voorafspiegelingen over personen en gebeurtenissen zijn er veel. Dit noemt men typologie, type gebeurtenissen of personen. B.v. de takkenbos die Isaak (zoon van Abraham) moet dragen is een vooruitblik naar het kruis van Christus.
Zijn de drieluiken van Bosch ook typologieën, zoals de verhalen in de armenbijbels.
Besproken werden de Tuin der lusten, De hooiwagen en Het laatste oordeel.
[ook de Bossche Bosch-kenner Theo Grimm heeft gewezen op de betekenis van de kerkvaders voor Bosch.]
Voor kerkvader Augustinus (5e eeuw) was de val der engelen het begin van het kwaad. Hij beschreef de stad van god en de aardse stad zoals op De hooiwagen waarop de overheden en de mensen achter het goud aanjagen.
Is het middenpaneel van De tuin der lusten ook "een aardse stad" Of een hemelse stad van god?
En waarom schilderde Bosch de dood en de duivel dan in het aards paradijs. De mensen lijken wel allemaal even oud, in de hemel heeft iedereen de leeftijd van Christus, 33 jaar, volgens de Middeleeuwse theologie. Het lijkt of het hemelse en aardse door elkaar lopen. In dit aards paradijs zit ook een uil en in de fontein vindt een sexuele handeling plaats, de enige op dit luik.   
De voorstellingen zijn vermoedelijk niet geïnspireerd door Dante, mogelijk wel door de Middeleeuwse Roman de la Rose, maar veel meer door het middeleeuwse verhaal over Tondalus, de Ierse ridder die zich na een heel slecht leven bekeerde na een visioen. Hij heeft in de hel kunnen kijken, begeleid door zijn beschermengel en een koe die hij mee moet nemen. De duivel vreet de verdoemde zielen en schijt ze weer uit.
[Het volksboek Tondalus' Visoen was populair. Het is ook in Den Bosch gedrukt, in de Kerkstraat door Gerard van der Leemt.(1484)]
Er worden wel mensen gered maar dat zijn er maar weinig. De verleidingen zijn te groot. Op De verzoeking van de heilige Antonius zie je een zwarte mis, de zuil is een ruïne van een kerk met veel typologieën, de vlucht naar Egypte in een duivelse variant.
Waarom is bij De aanbidding der wijzen de valse messias, de antichrist (ook wel de vierde koning genoemd door Bosch-beschouwers) met een riem met duivelstekens, aanwezig bij de geboorte van Christus? Bosch geeft veel typologieën in de details van dit werk.
Chatelion Counet meende dat Bosch, naar Augustinus Belijdenissen, Tijd zag als één moment van Eeuwigheid, of dat tijd niet bestaat. Zo kan hij diverse verhalen uit de bijbel in een schilderij samen brengen. Zoals op de buitenluiken van De tuin der lusten, daar zie je begin van de schepping maar wel met gevaarlijke uitsteeksels. Als aankondiging van de bedreiging van de stad van god.

- 10/12 Karin Haanappel over het leven van Camille Claudel.
in de Bovenkamer Bibliotheek Hinthamerstraat.
Met deze lezing werd het Erasmusfestival Brabant afgesloten. Voorzitter Ans Buys heette de bezoekers welkom. Deze lezing paste goed bij het thema van dit jaar: life writing. Zij gaf nog een kort verslag van de uitreiking van de Erasmusprijs door de koning aan de Britse schrijfster Ann Byatt, de dag ervoor.
Kunsthistoricus Karin Haanappel hield daarna haar lezing over het leven van beeldhouwster Camille Claudel die als assistente van Rodin begon maar haar werk werd door hem gebruikt om zijn naam en roen te vergroten. Toen Camille haar eigen weg ging werd ze -als vrouwelijke kunstenaar- door hem dwars gezeten. Van haar vader mocht ze wel als kunstenares werken maar het was haar broer Paul die haar op liet sluiten omdat ze "gek" zou zijn. En hij hield haar opgesloten. In haar geboortedorp is in 2014 haar geboortedag 150 jaar geleden herdacht. Er komt een museum in 2017, van Karin Haanappel komt dan een boek over haar uit.

-- Erasmus heeft in Den Bosch op de Latijnse school in de Kerkstraat gezeten. Hij kwam uit (uit de buurt van) Rotterdam, daar is de Erasmus-universiteit en de bekende Erasmus-brug. Hij verloor op 16-jarige leeftijd in korte tijd zijn ouders. Samen met zijn broer kwam hij naar Den Bosch. Hij verbleef bijna 2 jaar bij de Broeders des Gemeenen Leeven in de Schildersstraat. Daarna vertrok hij naar Leuven en later naar Zwitserland. Hij was een humanistisch filosoof die bekend is van zijn brieven en boeken met name Lof der Zotheid. Arnon Grunberg heeft daar een antwoord op geschreven. In die tijd schreef Thomas More zijn Utopia.
Het Erasmus-festival werkt o.a. samen met het VFonds. In december van dit jaar werd het Erasmus-symposium gehouden.
voor informatie over het Erasmus-festival, o.a. het programma kijk hier  -   info over de Erasmus-prijs

Foto's van de eerste Willem Witteveen-lezing (door Klaas de Vries) in 2015 vindt u op deze pagina.
Foto's van de tweede Willem Witteveen-lezing (door Rik Torfs) in 2016 vindt u hier.
Foto's van de eerste drie Bossche Monologen vindt u hier, met Wim de Ridder, Alexander Rinnooy Kan en Piet Hein Donner.

zie evt ook de avond van de bieb met Nelleke Noordervliet over biografieën en de middag in de bieb met Elisabeth Leijnse, auteur van de biografie van Cécile en Elsa, twee strijdbare freules, Elsa was met de componist Alphons Diepenbrock getrouwd, zij woonden in het pand De kleine winst op de Markt waar Jeroen Bosch in zijn jeugd gewoond heeft.

Bosch, Erasmus en More waren ook het onderwerp van de laatste JBAC Bosch-lezing door Wil Derkse op 20 november.
©2016 Gerard Monté