Oorlogsherdenkingen in ´s-Hertogenbosch - 2023
Oorlogsherdenkingen in ´s-Hertogenbosch - januari 2023 e.v.
>Op mobieltje menu omhoog schuiven
en toestel kantelen om knoppen rechtsonder de foto's te zien<
-------- inhoudsopgave
+ 27/1/2023 Holocaust Memorial Day - Herdenking bevrijding van Auschwitz - Anne Frank-plein
+ 4/5/2023 Dodenherdenking in 's-Hertogenbosch - Grote kerk - Casinotuin, tuin van vrede en vrijheid
+ 16/5/2023 herdenking Sint en Roma 16 mei 1944 - Oranje Nassaulaan
+
---------
-----
+ 27/1/2023 Holocaust Memorial Day - Herdenking bevrijding van Auschwitz - Anne Frank-plein
door de veteranen van het Veteranen Ontmoetingscentrum aan De Fuik Den Bosch West en Peter van Helden.
Bloemen leggen door de veteranen en door Stan Peters (PvdA) bij de Vredespaal met de tekst van Anne Frank, bij het Herinneringsmonument voor de vermoorde Bossche joodse inwoners aan de achterzijde van de (voormalige) synagoge, en bij de Stolpersteine (struikelstenen) voor het echtpaar De Lieme aan de voorzijde.
En een "symbolische" (en fysieke) reiniging door Peter van Helden van de tegel 'Monument van de vrijheid' die hoort bij de Vredesvogel van Anne Wenzel. Dit kunstwerk maakt deel uit van de Strasse des Friedens.
(c) Gerard Monté 2023
----
zie evt ook + 18/4/2023 Lezing over bevrijding van Nuland en Rosmalen okt.'44 - De Meent Nuland
-----
+ 4/5/2023 Dodenherdenking in 's-Hertogenbosch - Grote Kerk - Casinotuin, tuin van vrede en vrijheid
Met in de Grote Kerk: ds. Ruud Stiemer(#) , burgemeester Jack Mikkers, kinderburgemeester Jasper, Marc Verbeek van het comité 1940-1945, leerlingen van het Sint-Janslyceum, koor Mi Canto, de kinderstadsdichter Nephele -zij las haar gedicht Oorlog voor**-, organist Jamie de Goei. Politieman Gé Bouwhuis en Youssef Noudri vertelden samen hun verhaal (terugluisteren op YT) over hun contacten in de wijk Hambaken en de reis van een groep jongeren naar de gedenkplaats van concentratiekamp Auschwitz.
(Terugkijken via Grote Kerk)
Tijdens de stille tocht lagen op de Parade RoodWitBlauwe Herinneringsbloemen, gemaakt door vrijwilligers van de stichting Ik sta voor Vrede, Vrijheid & Vriendschap (olv Marianne van Heeswijk). "Deze bloemen hebben een eeuwigheidswaarde, ze verwelken niet. Zo staan ze symbool voor de herinnering aan alle oorlogsslachtoffers. Ieder jaar liggen ze op 4 mei op een andere locatie."
Met in de Casinotuin, tuin van vrede en vrijheid: stadschroniquer Eric Alink en Kelly Verdonk, Koninklijke Harmonie, kransleggingen bij het verzetsmonument en het Joodse scholierenmunument, door oa de burgemeester (tekst van de toespraak hieronder***), de kinderburgemeester, leden van de gemeenteraad, de veteranen van het VOC, bestuur van Honi, e.a., militaire vertegenwoordigers, e.a.
Het publiek kon bloemen leggen en poppy-kruisjes met de rode klaprozen, enkele kleine kinderen hadden daar wat moeite mee en omdat het even duurde kwam vader helpen.
Kelly Verdonk**** sprak over haar grootouders in haar tekst 1942.
Stadschroniqueur Eric Alink***** las zijn tekst Foto.
(c) Gerard Monté 2023
-----
Simple Picture Slideshow:
Could not find folder /home/public/sites/www.gerarddenbosch.nl/images/20230516-herdenking-Sinti-Roma-16mei23
+ 16/5/2023 herdenking Sint en Roma 16 mei 1944 - Oranje Nassaulaan
De veteranen van het VOC verzorgden op 16 mei een herdenking bij de plaquette aan de Oranje Nassaulaan.
De plaquette is daar aangebracht ter herdenking aan de landelijke razzia van de Roma en Sinti op 16 mei 1944 en deportatie op 19 mei 1944. Die dag werden 51 Roma en Sinti uit Den Bosch afgevoerd. Dertien van hen werden uiteindelijk vermoord in concentratiekampen in Duitsland.
(c) Gerard Monté 2023
-----
----
Tekst van ds. Ruud Stiemer
Geachte aanwezigen,
De verhalen van onderdrukking en geweld, van angst en ontberingen, van onveiligheid en honger van de eerste generatie hebben impact gehad op hun levens, maar ook op de levens van de tweede generatie en de derde.
U kent de verhalen, die opa vertelde over het onderduiken. Die moeder vertelde over het zitten in de kelder, terwijl er op straat gevochten werd. Of dat van je oudoom, die tijdens een razzia werd opgepakt en meegevoerd om in Duitsland dwangarbeid te verrichten. U kent de verhalen over familieleden en bekenden, die gedeporteerd werden en nooit meer terugkwamen. Het verdriet en ook de woede om het onrecht...die in die verhalen meeklonken, is voelbaar.
Ook als er niet over gepraat werd, konden de ervaringen van oorlog en verdriet impact hebben, doordat ze voortdurend als een donkere wolk van stilzwijgen in de kamer hingen.
Over wat oorlog met mensen van verschillende generaties doet, gaat het in de herdenkingen en vieringen gedurende dit jaar, en dus ook vanavond. Vandaar het thema: ‘Leven met oorlog’
Bij dit thema denken we ook aan de mensen die vandaag letterlijk met oorlog leven: in Oekraïne, Soedan en in zoveel andere landen, waarin op grote of kleinere schaal oorlog wordt gevoerd. Denk je eens in: de duizenden die vandaag de meest afschuwelijke dingen moeten meemaken, en die dat dan hun verdere leven met zich meedragen en op hun beurt doorgeven aan hun kinderen en kleinkinderen. Wij zijn 78 jaar verder en nóg speelt het ons parten. Zal het hen ook nog zoveel jaar parten spelen?
Het thema ‘Leven met oorlog’ is daarmee een beschrijving van de realiteit waarin en waarmee we leven. Het is belangrijk om elkaar de verhalen te vertellen, de ervaringen te delen, te luisteren en door te geven. We doen dat echter niet zonder reden, maar we doen dat in de hoop dat we uiteindelijk niet langer ‘leven met oorlog’, maar ‘leven in vrede…’! Herdenken is immers nooit een doel op zich. We doen het om ervan te leren: ‘Zo kan het niet! Zo mag het niet weer!’. En, vervolgens te zoeken naar wegen om de oorlog te keren en vrede te leren.
In dat kader wil besluiten met woorden die mij telkens weer inspireren om me daarvoor in te zetten. Het zijn woorden uit de Bijbel, woorden van Paulus, die regelmatig in dit kerkgebouw klinken: ‘Vergeld geen kwaad met kwaad, maar probeer voor alle mensen het goede te doen. Stel, voor zover het in uw macht ligt, alles in het werk om met alle mensen in vrede te leven. (...) ‘Laat u niet overwinnen door het kwade, maar overwin het kwade door het goede.’
(c) Ruud Stiemer mei 2023
-----
**tekst van het gedicht van kinderstadsdichter Nephele
Oorlog
Het was jaren geleden
Of is het er nu nog steeds?
Verstopt in de scheuren die het veroorzaakt heeft
Zouden ze vroeger ook gezegd hebben
“Je bent veilig” en “het komt goed”
Want, dat wordt ons altijd verteld
Soms denk ik terug aan die tijd
Aan oorlog
En wenste ik dat het over was,
Voorbij, voor altijd
Dat hopen we nu nog steeds, maar
Hoe weten we zeker het te kunnen voorkomen?
25% van onze dromen komen uit
Hoe vergeten we de nachtmerries?
Ze zeggen mensen worden wijzer
Voorlopig zijn we veilig hier
Angst is ook niet altijd iets slechts,
Angst is een waarschuwing
Maar het is voorbij
Het is verleden tijd
Laten we er voor zorgen dat we niet tegen elkaar zijn
Maar met elkaar,
Samen
Want samen kunnen we de scheuren herstellen
(c) kinderstadsdichter Nephele mei 2023
-----
*** tekst van de toespraak van burgemeester Jack Mikkers:
Dames en heren, meisjes en jongens
Herdenken is…..nádenken. Nadenken over hoe we met elkaar betekenis blijven geven aan het leed
en de offers die – ondanks het wegvallen van de oorlogsgeneratie - nimmer aan betekenis mogen
inboeten. Nadenken over de vragen die toen niet gesteld móchten worden, omdat een verderfelijk
regime niet het ‘wij’, maar het ‘wij/zij’ centraal stelde. Met een gruwelijke wijze van geweld,
vervolging en terreur tot gevolg.
Herdenken is – nu nog veel meer dan de afgelopen decennia - werk in uitvoering. Een zoektocht naar
adequate en ook wel nieuwe vormen om te herdenken, met begrijpelijke generatievragen over het
doel, het bereik, de omvang en de betrokkenheid van de Bossche samenleving. Van iedereen, en zo
inclusief mogelijk. Met het oog, het oor en de schouder voor iedereen. Waarbij we stil staan bij elk
gevoel van onrecht, onvrijheid en gebrek aan acceptatie.
Herdenken is dus heel hard werken, de komende jaren, om de verbeelding en persoonlijke verhalen
ván en vóór alle generaties aansprekend te laten zijn. En te houden. Ik besef dat daar lef voor nodig
is. Maar dat gun ik onszelf. Vrijheid en democratie lijken soms holle begrippen. Soms verzanden ze in
algemeenheden. Maar onze voorouders vochten voor die democratie en die vrijheid. Iets dat jou en
mij kan gebeuren – vandaag of binnenkort – dát raakt! Onze voorouders vochten letterlijk voor een
vrijheidsbeleving. Met miljoenen doden tot gevolg. U en ik hebben die zo verworven, kwetsbare
vrijheid te onderhouden. En - met de huidige oorlog op ons continent - zelfs te koesteren.
Daarom is voor mij meedenken en meedoen niet alleen een recht, maar ook een verantwoordelijkheid.
Voor onszelf, voor de ander, voor onze democratie en onze rechtstaat. Oekraïne, ondermijning van de
democratische rechtsorde, antisemitisme en toegenomen discriminatie drukken ons dagelijks met de
feiten op de neus. Dat beangstigt mij.
We lijken nog nooit zo geworsteld te hebben met het begrip ‘acceptatie’. We lijken zo gemakkelijk te
oordelen en te veroordelen. Dat we daarom afgelopen maand als statement tegen onacceptabele
excessen de regenboogvlag moesten ophangen, snijdt door mijn ziel. Hoe pijnlijk is het om niet te
kunnen uitkomen voor wie je bent, hoe pijnlijk is het om te zien dat je persoonlijke vrijheid wordt
ingeperkt door verschrikkelijke teksten of nog erger door geweld. Het begint bij het accepteren van
de ander. Want leert 4 mei ons niet dat niemand het alleenrecht op vrijheid heeft? Je moet het delen,
durven opkomen voor anderen en begrip hebben voor elkaars vrijheden.
We zullen krachtig onze nek moeten uitsteken voor onze vrijheid. Misschien krachtiger dan voorheen.
En elkaar moeten voorhouden dat er altijd keuzes zijn, maar niet als medemensen moeten lijden. Dan
behoren we er te staan. Zoals bij pesten, bij discriminatie, bij de opvang van getroffenen, eigenlijk
gewoon bij het samen met elkaar willen leven.
Laat de waarde van gezamenlijke vrijheid hier in ‘s-Hertogenbosch voelbaar zijn. Door iets meer
tolerantie, door te investeren in het gesprek, door barmhartigheid, door acceptatie en simpelweg door
er gewoon te zijn voor elkaar. Maar ook door elkaar vragen te blijven stellen. Door nieuwsgierig te
zijn naar elkaar; door de verbinding te zoeken met elk puzzelstukje in onze prachtige stad.
Iets kan niet bestaan zonder dat wij het laten bestaan. Juist dat biedt vertrouwen in de
maakbaarheid van het samenleven. Want hoewel de puzzel die ’s-Hertogenbosch heet, nooit af zijn,
zie ik volop voorbeelden van Bossche puzzelstukjes die door inwoners naadloos passend worden
gemaakt. En die verrijking gun ik ons allemaal.
Dank u wel
(c) burgemeester Jack Mikkers 4 mei 2023
-----
****tekst van Kelly Verdonk:
1942
Het is 1942. Mijn overgrootvader en -moeder wonen in Vught. Sinds kort staat bij hen een SS-controlepost in de straat. Het resultaat: een constante angst om elkaar kwijt te raken door geweld. Ze lopen hand in hand over straat als de SS iemand voor hun neus in elkaar slaat, en voor dood achterlaat, alleen omdat diegene op de verkeerde plek is op het verkeerde moment. Het besef dat alles in een vingerknip over kan zijn. Kort daarna zoekt de SS ook mijn overgrootvader. Niet omdat hij joods is, maar omdat ze willen dat hij loopgraven voor hen graaft. Elke keer als ze aan de deur staan , klimt hij naar het balkon van de buren. Tot hij op een dag te laat is, en ze hem meenemen voor de ogen van mijn zwangere overgrootmoeder. Hij wordt op de trein gezet naar Overflakkee, naar een werkkamp, maar weet dat als hij daar klaar is, hij door moet naar het volgende werkkamp. Gelukkig slaagt hij er halverwege de rit in om uit een rijdende trein te springen. Hij loopt terug naar Den Bosch. Naar zijn vrouw.
Soms denk ik dat ik mezelf zie,
in delen van hun verhaal
Niet letterlijk in de oorlog,
maar ‘t is het gevoel van elkaar kwijtraken door geweld dat me zo raakt
Soms vraag ik me af:
als pijn zo groot is dat je er niet over kan praten, waar gaat het dan heen?
Als er een stilte ontstaat waarin het zwijgen minder pijnlijk is dan de stilte van het missen,
waar gaat die pijn dan zitten?
Dragen wij die?
Ook stille pijn moet ergens heen
Dus als het er niet uitkomt in woorden,
hoe dan wel?
Gaat het schuren in ons lijf of die van de generaties daarna?
Hoe raken woorden hun negatieve lading kwijt als ze continue geladen blijven?
In hoeverre dragen wij de pijn mee
van wat generatie op generatie op generatie wordt opgekropt?
Soms beeld ik me in hoe die angst om gescheiden te worden door geweld in mijn lijf is gaan zitten,
broeien,
door de angsten die ik voel,
omdat er toen geen ruimte was om te voelen
omdat de stilte van het zwijgen toen het minst pijnlijke was van alles
Minder pijnlijk dan de stilte van het missen
van het niet meer horen van de voordeur,
het niet meer horen van zijn stem,
het niet meer horen van zijn voetsporen,
de stille plek in bed
de onbeantwoorde vragen
of hij nog wel thuiskomt en wanneer dan
of er een antwoord is
de woorden in haar hoofd op om zijn begrafenis te delen
het besef dat dit niet meer hoeft
Dat wij onze geliefdes nog lang niet hoeven te begraven, maar wel het verleden
Dat wij niet het verleden zijn, maar we daardoor wel hier staan in het heden
Het besef dat wij de angst van onze voorouders niet met ons mee hoeven te dragen,
maar we er wel zijn om het uit te dragen
Om van ons te laten horen
om hun verhaal te laten horen
want voor onze voorouders was de stilte van het zwijgen misschien noodzakelijk,
en minder pijnlijk dan de stilte van het missen
maar die pijn mag er zijn nu
en ieder verhaal heeft recht op een stem
dus voor ons ligt de kunst in het uitdragen
alleen dan kunnen we loslaten.
(c) Kelly Verdonk mei 2023
-----
*****tekst van Eric Alink
Foto
Bij sommigen vind je ze in de gang. Wat kouwelijk, op de tocht – af en toe hoor je hun
onderdrukte niezen. Maar meestal hangen ze in de huiskamer. Onze familieleden, ingelijst.
Foto's van grofkorrelige grootouders, moeders in kleur, vaders in zwart-wit, kiekjes van
kinderen en kleinkinderen. Vrijwel altijd hangen ze waterpas, want scheve gezichten zijn er
al genoeg. Een zeldzame categorie, maar hij bestaat, vormen de verdwenen foto's. Een lege
plek op de muur herinnert veelal aan familieleden die in ongenade zijn gevallen – of van hun
spijkertje, want een wiebelig leven blijft zelden onopgemerkt.
Het is niet vreemd dat zo'n samenhangende collectie iets dierlijks heeft. Families zijn vaak
roedels. Hun foto's fungeren als hertengeweien, die we trots aan de muur hangen. In mijn
kamers ontbreken ze. Op één foto na, een portret uit de jaren vijftig van mijn opa. Hij was
hoofd van de dorpsschool in Beckum, een dorpje in Twente. Een zachtmoedige
bovenmeester met de breekbaarheid van schoolbordkrijt. Het is een sprekende foto, al
zwijgt-ie.
Toen de oorlog uitbrak was mijn opa 43. Als opgetrommelde reserve-kapitein trok hij in de
meidagen van 1940 naar het Gelderse dorpje Dieren. Zijn eenheid moest een
commandopost aan de IJssel verdedigen. Hoe dat afliep? De IJssel, die zich van nature al in
bochten kronkelt, wilde het me niet vertellen. Klaarblijkelijk was het een tere kwestie. De
feitelijke toedracht zou ik pas in 1992 ontdekken, in de boedel van mijn overleden vader.
Een zomerse dag in een flatje in Hintham. Ik open een mapje van de naoorlogse Commissie
van Onderzoek, met doorslagen van getypte processen-verbaal uit 1948. Zeven opgeroepen
getuigen hebben verklaringen over de keuzes van mijn opa afgelegd. In het kort: op 10 mei
1940 weten de Duitsers zijn commandopost van andere Nederlandse legereenheden af te
snijden, waarna ze langdurig het granaatvuur openen. Een verloren zaak, oordeelt m'n opa
na enkele uren. Hij geeft het bevel de post te verlaten en trekt zich met zijn manschappen
terug in een nabijgelegen bos.
“Hij verzaakte zijn militaire plicht”, klinkt in enkele processen-verbaal. “Nee”, zeggen andere
getuigen, “als schoolmeester wilde hij de zinloze dood van zijn jongens voorkomen.” Er
zouden geen strafmaatregelen volgen, al schijnt mijn opa diep te hebben geleden onder de
verdenking dat hij in gebreke was gebleven. Zijn vroege dood in de jaren zestig maakt
navraag lastig. Maar soms hoop ik dat zijn foto op een avond in mei begint te praten. Zoiets
kan, vermoed ik. Weinig uitsluiten in je leven is de beste grondhouding – een wijsheid die ze
in Oekraïne elke dag onderschrijven.
Na de oorlog vond een kleine bevolkingsexplosie plaats, ook in Den Bosch. De komst van
nieuw leven zette de vrede kracht bij, maar zou de oorlog tegelijkertijd stilletjes
bestendigen. Want geliefden die elkaar in omwoelde nachten vinden, zijn zonder het te
beseffen in carbonpapier gewikkeld. Elk nieuw leven is deels de doordruk – of draagt op z'n
minst de inktvegen – van eerdere generaties. Dat gaat aanzienlijk verder dan de kleur van
ogen en haren, lichaamsbouw, aandoeningen of karakter. Dat stelt ook de epogenetica, een
vrij jonge wetenschap, die overdracht van herinneringen via ons dna onderzoekt.
Wat eerdere generaties hebben beleefd – ook in de oorlogsjaren – dragen wij dan ook diep
in ons mee. De nalatenschap is groot. Hij bestaat uit angsten en dromen, gedeelde trots,
nooit vereffende rekeningen, stille offers, beloften met gekruiste vingers, uitgestelde
genade, geheimen achter gesloten lippen, de opdracht om te vergelden, te boeten of iets
recht te zetten. Wij zijn vrij, maar nooit helemaal. Want in ons woont ook het verleden, met
vrij uitzicht op wat nog komen gaat.
Voordat ik tegen zessen de stad in fietste, keek ik naar de zwart-wit foto van m'n opa, de
bovenmeester uit Beckum. Hij zei:
“Elke familie is een uniek vlechtwerk van herinneringen, overtuigingen en stille opdrachten.
Om die reden is geen enkele familiegeschiedenis gelijk. Wel hebben vrede en vrijheid voor
iedereen dezelfde opgave.
“Welke?”, vroeg ik.
“Leef als een witte vlag”, zei hij. “Als teken van overgave aan het leven, uit verzet tegen
onnodige dood. Maar wees niet naïef. Blijf waakzaam, tot in de jongste takken van elke
stamboom.”
Ik knikte, fietste de stad in, in de hoop de loop te veranderen. Van een kleine
familiegeschiedenis, van de IJssel, van het lot dat af en toe in onze handen ligt.
(c) Eric Alink mei 2023
-----
==================================================================
zie ook oorlogsherdenkingen in 's-Hertogenbosch januari 2022 e.v.
zie ook 75 jaar Bevrijding Nederland - Oorlogsherdenkingen in ´s-Hertogenbosch - 2020 & 2021
zie ook 75 jaar Bevrijding van 's-Hertogenbosch oktober 2019 deel 2
zie ook Deel 1 van april t/m 24 okt 2019
zie ook de foto's van de Bevrijdingsdag 2015 en van 2016 en van 2017
en van 2018 inclusief herdenking bij het Welsh Monument door een bataljon van het Welsh Regiment op 16/1/2019
zie evt ook 2017 Theater na de Dam in de Casinotuin
zie ook de Boschtion-foto's voor de herdenking van oktober 2014
en oorlogsmonumenten 2012 en van 2013 en de dodenherdenking in 2014
- zie evt ook Herdenkingen WOII - Goirle - fusillade 5 gijzelaars ('42) op landgoed Gorp & Roovert - 15 augustus 2018 e.a.
+ fusilladeplaats Loonse en Drunense Duinen 26 mei 1944
+ 16/10/2018 herdenking fusillade 1942 in Woudenberg (Utr.)
+ 15/8/2019 foto's van de herdenking op Gorp & Roovert 2019
+ 11/9/2019 Waalre - herdenking Brabantse gesneuvelden WOII en daarna
Zie ook de aparte pagina over Enrico Marcolina die net als Piet Kerssens sneuvelde op de Wilhelminabrug
zie evt ook de opening van de Royal Welsh Bridge in 2015 en de onthulling van de naam op de Bevrijdingsdag 2015
info Erelijst van de gemeente 's-Hertogenbosch
zie eventueel ook Bevrijdingsfestival 2023
©2023 Gerard Monté
==================================================================/
==================================================================