FOTONIEUWS

Honi - Herdenking oorlogsslachtoffers Nederlands-Indië 1942-1949 - de Grevelingen - 15 augustus 2023

>>Op mobieltje menu met jaartallen omhoog schuiven
- toestel kantelen om de knoppen rechtsonder de foto's te zien<<

Op donderdag 15 augustus (de dag van de capitulatie in Azië in 1945) vond de jaarlijkse Herdenking van de Oorlogsslachtoffers in Nederlands-Indië van '42-'49 en de Bersiap weer plaats bij het Honi-monument in de tuin van de Grevelingen Rijnstraat.

Het programma (olv ceremoniemeester Gerard van der Tol) omvatte dit jaar onder meer:

muzikaal welkom door het koperblazersensemble olv Martijn van Duuren

welkom door de voorzitter van HONI, Mw. Anneke Schults-Pols, zij sprak over het thema Saamhorigheid *

het HONI-koor zong twee liederen olv Ton Husson, begeleid door Willem van Weelden op accordeon

toespraak van de burgemeester Jack Mikkers **

toespraak door Richard Ehrencron en zijn kleinzoon Noa Bislimi ***

optreden van de Bossche krontjonggroep (de 5 neven Jerry, Levi, Joey, Philip en Maurice) - Begawan solo

toespraak van John Sasabone - fotograaf - ontwerper - publicist  ****

het HONI-koor zong het Indisch Onze Vader

signaal Taptoe, een minuut stilte, het zingen van het Wilhelmus, hijsen van de vlag door bestuurslid Tony Ernst, zoon David en kleinzoon Otis

toespraak Eric Alink - Letterdans  *****

kranslegging en defilé, Gerard Smith zong Thank You Lord

feestelijke bijeenkomst met eten, dansen en muziek van de Bossche krontjonggroep en van Wally Tomasouw

-------

zie ook de Honi-herdenking van - 2011 en van 2012 en van 2013 en van 2015 en van 2016 en van 2017  en van  2018 en van 2019  en van 2020 en van 2021 - en van 2022  


Terugkijken naar de NOS Indië-herdenking in Den Haag kan nog een week op npostart (of andere kanalen), daarna op YT.

info HONI
zie ook Oorlogsherdenkingen 2022
©2023 Gerard Monté

filmverslag van de herdenking

----

-----teksten van de toespraken hieronder


* Tekst van de toespraak van de Honi-voorzitter, Anneke Schults-Pols

Geachte aanwezigen

Wat fijn om u allen welkom te heten op onze jaarlijkse herdenking.
En na regen komt zonneschijn en dat is ook nu weer uitgekomen.
Voor deze herdenking heeft u om 12 00 uur de klokken van de St
Janskathedraal horen luiden,vergezeld van meerdere kerken. Wij zijn de heer
Swane zeer erkentelijk dat hij er voor gezorgd heeft dat het Bossche
klokkenluidersgilde de klokken geluid heeft ter herdenking aan de
capitulatie van Japan en de bevrijding uit de kampen op 15 augustus , vele
jaren geleden.
Wij zijn hier allen bij elkaar om stil te staan bij de alle slachtoffers uit de
tweede Wereldoorlog .
Ook de slachtoffers , die gevallen zijn aan Indonesische zijde tijdens de
Japanse bezetting en de Bersiap, mogen hierbij niet vergeten worden
Wij denken aan Het land waar onze ouders en voorouders goede en slechte
tijden hebben meegemaakt. Onder ons zijn er slechts nog enkelen die
kunnen vertellen uit eigen ervaringen. Het verhaal mag echter nooit vergeten
worden en daarom is het zo belangrijk dat onze jeugd kennis neemt van deze
verhalen. Het Indisch zwijgen moet worden doorbroken. De historie mag
nooit verloren gaan. Er wordt weleens gesuggereerd dat de jeugd niet zo
geinteresseerd is in onze verhalen, maar ik kan u verzekeren het tegendeel is
waar. Tijdens de gastlessen die ik op scholen geef hangen zij aan je lippen. Er
zijn er altijd bij die een familielid of een kennis hebben die in het voormalig
Nederlands Indie gewoond heeft. Een van de leerlingen die ik op een school
ontmoet heb is hier vandaag aanwezig om te vertellen over zijn
overgrootvader.
Door de oorlog in Oekraine worden wij weer met de neus op de feiten
gedrukt wat een oorlog te -weeg kan brengen. Hoe dankbaar wij moeten zijn
dat wij allen hier in vrijheid kunnen leven, zonder angst. Dat wij hier bijeen
kunnen zijn met onze familie en vrienden zonder het gevaar te lopen dat er
een bom op ons valt.
Saamhorigheid is ons thema dit jaar . Bij deze herdenking voelen wij allen de
lotsverbondenheid met ons verleden. Een gezamenlijke interesse,

gezamenlijke mooie ervaringen, gezamenlijk verdriet, gezamenlijke
teleurstelling . Een gevoel van herkenning en bij elkaar te horen.
Dit gevoel leeft nog steeds sterk bij iedereen die daar geleefd heeft,
Nederlanders, Indo’s, Molukkers .Dit saamhorigheidsgevoel heeft velen
tijdens moeilijke momenten in Japanse gevangenschap geholpen om te
overleven.
Hier in Nederland kennen wij dat saamhorigheidsgevoel ook in een andere
vorm. Als b.v het Nederlands elftal kampioen wordt. Straten worden
versierd, vlaggen opgehangen . Er is dan geen verschil tussen arm en rijk
,hoog of laag iedereen is dan gelijk en in de ban van het nationale
saamhorigheidsgevoel.
Dit jaar hebben wij dus een jonge spreker in ons midden Hopelijk stimuleert
dit om meerdere jongeren bij deze herdenking te betrekken. Een oproep aan
u om volgend jaar uw kinderen en kleinkinderen mee te brengen.
Omdat dit jaar de Molukse gemeenschap ook in de belangstelling staat
vinden wij het een eer dat de heer John Sasabone als gastspreker bij ons wil
komen. Hij neemt ons mee in zijn leven en vertelt ons hoe saamhorigheid
soms ook beperkingen met zich mee brengt.
Geachte aanwezigen ik wens u een mooie herdenking waarin u misschien iets
van uzelf herkent!

(c) Anneke Schults-Pols    2023

-----


** Tekst van de toespraak van burgemeester Jack Mikkers

Dames en heren,

Samen met zoveel nazaten en betrokkenen bijeen. Samen deze historische dag gedenken én vieren. Inmiddels 78 jaar ná het einde van de Tweede Wereldoorlog in Zuidoost Azië, met daarna de langdurige onafhankelijkheidsstrijd.

Samen. Het woord heeft samen heeft nagenoeg dezelfde betekenis als saamhorig; het themawoord waar voorzitter Anneke Schults het zojuist in haar opening al over had. Saamhorigheid stelt ons in staat om als een hechte (of hechtere)  gemeenschap te leven, waarin we elkaar ondersteunen, begrijpen en respecteren. In een wereld die steeds meer verdeeld lijkt te zijn, is het essentieel dat we de waarde van saamhorigheid erkennen en koesteren. Daarom is het goed dat dat ons vandaag ook verbindt. ‘Samen’ zegt namelijk iets over verbinding van mensen. Mensen met verschillende achtergronden, culturen en overtuigingen. Het brengt ons samen als één, ongeacht onze verschillen. Wanneer we saamhorigheid eigen maken, creëren we een omgeving waarin iedereen zich gehoord en gewaardeerd voelt. Niemand wil buitengesloten worden of zich alleen voelen. Saamhorigheid geeft ons de kracht om met elkaar uitdagingen en tegenslagen het hoofd te bieden, omdat we weten dat we er niet alleen voor staan.

Wie over het leven en de gruwelijkheden van zo’n 80 jaar geleden leest, vraagt zich af hoe belangrijk saamhorigheid uiteindelijk is geweest. We hebben er allemaal wel een beeld bij, maar inleven is nog slechts voor enkelingen – ook hier vandaag aanwezig - weggelegd. Uit al hun verhalen maken we op dat je elkaar nodig had om te kunnen overleven. En eigenlijk is dat nu – in helaas betrekkelijke, maar nog altijd gevoelde vredestijd – hetzelfde. Saamhorigheid is veel meer dan alleen maar bij elkaar zijn. Het gaat over empathie, ondersteunen en aanmoedigen en om elkaar te laten groeien en bloeien. Het gaat over het delen van vreugde en verdriet, het vieren van successen en het troosten. Laten we daarom nooit vergeten dat saamhorigheid bij onszelf begint. Laten we openstaan voor nieuwe ideeën, luisteren naar elkaars perspectieven en elkaar respecteren.

Op 4 mei bij de jaarlijkse Dodenherdenking gebruikte ik het woord ‘nieuwsgierig’. Dat herhaal ik graag. Want met ‘nieuwsgierigheid naar elkaar’ creëren we – bewust en onbewust - een inclusievere gemeenschap. Ik ben geïnteresseerd in jou en jij in mij. We zijn nieuwsgierig naar elkaar. Het is allesbehalve een abstract begrip; het is iets wat we dagelijks moeten én kunnen beoefenen. Een vriendelijk gebaar, een helpende hand, een luisterend oor. De mensen en de periode die we vandaag gedenken, hebben ons laten zien dat door kleine daden van saamhorigheid grote veranderingen om ons heen teweeggebracht kunnen worden. Voor mij is ‘samen’ dan ook een levenshouding. Wat zou het mooi zijn als we anderen inspireren en aanmoedigen om hetzelfde te doen. Vooral om anderen en jongere generaties te inspireren. Onze verschillen vieren en tegelijk verbonden zijn door saamhorigheid. Samen kunnen we bergen verzetten en de wereld een beetje mooier maken.

Samen staan we vandaag stil. Maar we willen ook stilstaan bij velen van u: Bosschenaren met een Indische achtergrond, met heel persoonlijke ervaringen aan die tijd, maar ook generaties die door de ervaringen van ouders, grootouders of familie die periode op het netvlies hebben gebrand. Met welke achtergrond u hier ook bent, het is goed dat we gezamenlijk herdenken. Betekenis geven aan miljoenen levens die door oorlog nauwelijks kans kregen om geleefd te worden. Destijds in Zuidoost Azië, destijds in ons land, destijds in Europa, maar vandaag in Oekraïne, Nigeria, Jemen, Syrië en andere conflictgebieden.

We herdenken, maar vieren ook. In heel Nederland, in Brabant en ook in de toren van onze Sint-Janskathedraal en op ons Stadhuis wapperen de vlaggen. We vieren elke vorm van vrijheid en – ik hoop het van harte – ook onze saamhorigheid en verbondenheid. In een tijd die de verschillen nogal accentueert, wil ik onze verbondenheid juist benoemen. U verbindt dat vandaag met saamhorigheid. En dat is goed. Zeker op een plaats naast een monument dat staat voor aangrijpende verhalen van kinderen, vrouwen, mannen en militairen. Verhalen van diepe ellende, maat ook van kracht, hoop en vertrouwen. Persoonlijke verhalen, die ons gezamenlijk raken. En daarom voortleven. Op een dag zoals vandaag. Laten we dat blijven koesteren. Samen.  

Dank u wel

(c) burgemeester Jack Mikkers   2023

-----

*** tekst van de toespraak door Richard Ehrencron en zijn kleinzoon Noa Bislimi

Goedemiddag dames en heren

Ik ben Richard Ehrencron en ik sta hier met mijn kleinzoon om iets over mijn vader te vertellen.
Ik ben de zoon van Rinus Ehrencron bijgenaamd Oom Njootje.
In tegenstelling tot het Indisch zwijgen vertelde hij altijd met trots over zijn diensttijd als marinier
in Nederlands-Indië, waarin admiraal Helfrich een bijzondere rol speelde.
Hij was een echte Indo en getrouwd met een Molukse vrouw. Zij kregen 7 kinderen.
Mijn vader was geen KNIL-militair. Hij was matroos 1e klasse bij de Marine.
Toen de oorlog uitbrak is hij niet krijgsgevangen gemaakt door de Japanners. Samen met zijn gezin
is hij door de Engelsen opgevangen en naar een buitenkamp gebracht.
Als buitenkampers wisten zij te overleven ofschoon het op het laatst steeds moeilijker werd. Zij
werden gedoogd maar moesten daar veel voor betalen.
Na de oorlog woonden zij in Jakarta, waar hij samen met een compagnon een klein
expeditiebedrijf had. Tot 1955 hadden zij daar een goed bestaan.
Na de onafhankelijkheid van Indonesië, moest hij helaas met zijn gezin naar Nederland vluchten,
omdat hij niet koos voor de Indonesische nationaliteit.
Omdat zij niet meer veilig waren voor de Indonesiërs , is hij met zijn gezin, vader, moeder en 7
kinderen in 1955 met een troepenschip De Waterman naar Nederland gekomen.
Zoals zovelen waren wij hier niet welkom, wij verhuisden steeds van contractpension naar pension
en moesten daar veel voor betalen.
Als kind moest ik steeds naar een andere school. Steeds weer opnieuw integreren. Net als je wat
gewend was aan een nieuwe omgeving moest je weer weg.
Door mijn huidskleur werd ik vaak extra gepest en uitgescholden voor pinda of poepchinees.
Uiteindelijk zijn wij in Utrecht terecht gekomen.
Omdat mijn vader een gezin had van 7 kinderen moest hij werk zoeken. Weliswaar lukte het hem
om bij Defensie aangenomen te worden, maar wel voor werk onder zijn niveau.
Hij werd bandensjouwer.
Een groot verschil: Eerst In Indonesië een hoge onderscheiding van de Koningin en nu in Nederland
een baan als bandensjouwer. Maar er moest tenslotte brood op de plank komen voor zijn gezin.
Ik herinner me hem als en rustige man, maar ook als verhalenverteller.
Over de waringing-boom, waar je geesten tegen kon komen .

Thuis bij ons In de gang hing een groot zwaard met een klein rood puntje.
Met het zwaard was een Japanner gedood en het bloed kleefde nog aan het puntje, vertelde mijn
vader dan. Wij waren daar bang voor. Uiteindelijk heeft hij daarom het zwaard en een aantal
krissen aan het Tropenmuseum geschonken.
Na 15 jaar in Nederland is hij helaas slechts 59 jaar geworden.
Ik sta hier nu met mijn kleinzoon en ik vind het heel bijzonder dat hij zo geïnteresseerd is in onze
geschiedenis. Hij is heel trots op zijn overgrootvader en hij wil hier nu graag zelf iets over vertellen.

Ik ben Noah Bislimi en ik ben heel trots op mijn overgrootopa
Het is Februari 1942. In de haven in Tandjong Priok. (Batavia) zijn ruim 140 marineschepen
gestationeerd, van onder andere de Nederlandse marine met het doel in de Javazee een Japanse
invasievloot tegen te houden, wat in eerste instantie gelukt is.
Mijn overgroot opa Marinus Thomas Ehrencron stond daar op de wacht. Op een bepaald moment
zag hij een heleboel Japanse vliegtuigen aankomen. Door zijn optreden heeft hij door het hijsen
van de vlag de eerste invasie van de Japanners kunnen voorkomen, zodat de Nederlandse vloot
waaronder de kruiser Hare Majesteit De Ruyter niet tot zinken is gebracht. Bij de tweede aanval
om half vijf ‘s middags heeft hij samen met zijn kornuiten met het afweergeschut de Japanse
gevechtsvliegtuigen verdreven.
Aan onze kant zijn geen verliezen geleden.

Helaas bleek de Japanse overmacht te groot en verloor Nederland daarna in de slag in de Javazee,
waarbij ook de kruiser Hare Majesteit de Ruyter werd getorpedeerd. Nederland moest zich alsnog
overgeven.
Opa Ehrencron was matroos 1e klasse.
Opa Ehrencron werd na de oorlog op de marinebasis te Jakarta op 7 maart 1949 gedecoreerd en
ontving de onderscheiding kruis van verdienste.

(c) Richard Ehrencron en Noa Bislimi   2023

-----


****de tekst van John Sasabone

Semarang, 18 mei 1951:
Ik ben 8 jaar oud. Mijn vader, die KNIL militair is, komt thuis met
het dienstbevel, in opdracht van de Nederlands regering:
Vanmiddag inschepen met het gezin op het schip GOYA om
naar Holland te vertrekken. Wij wachten al enige tijd op dit
dienstbevel en de koffers staan al klaar. Ook de houten KNIL
kist met zijn legernummer en de militaire uniformen gaan mee.
De Molukkers vechten in het KNIL leger voor de Nederlanders,
hen is een vrij Molukken beloofd. Door deze belofte hebben de
meeste Molukse KNIL militairen ingestemd om tijdelijk naar
Nederland te gaan. Ondertussen had Nederland een groot
gedeelte van haar kolonie Nederlands-Indië overgedragen,
inclusief het grondgebied van de Molukken.
Het verblijf in Holland zou voor 6 maanden zijn, maar is
uiteindelijk voor onbepaalde tijd gebleken.

15 augustus 2023:
Mijn naam is John Sasabone, zoon van KNIL militair Demianus
en zijn vrouw Poppie, 2e generatie Molukkers in Nederland,
opgegroeid in Kamp Vught. Anneke Schults heeft mij gevraagd
om mijn persoonlijke verhaal als Molukker in Nederland te
vertellen op deze Herdenkingsdag, die in het teken staat van
Saamhorigheid. 
Molukkers zijn de inlandse bewoners van de Molukken,
afkomstig van de Alfoeren,  de bewoners van het moedereiland
van de Molukken, Ceram. 
Saamhorigheid is de basis van de Molukkers, ook in Nederland:
Lain Sayang Lain is heel belangrijk voor ons. Het betekent
zoiets als: We zijn er voor elkaar en kijken naar elkaar om.

Terug naar Semarang 18 mei 1951:
We schepen in op de Goya, 1 van de 11 schepen die KNIL-
militairen en hun gezinnen in 1951, op dienstbevel naar Holland
brengt. 1 schip vaart nog een 2 e keer uit om de laatste
Molukkers naar Holland te brengen. Op de Goya zijn 875
personen officieel geregistreerd. Daarnaast zijn er nog een
onbekend aantal verstekelingen. Aan boord is er weinig ruimte,
de vrouwen en kinderen blijven vooral benedendeks. De
mannen verblijven bovendeks en hebben het altijd koud. Wat
staat ons te wachten in dat koude Kikkerland? Gelukkig is het
maar voor een half jaar….
Holland, vanaf juni 1951
Na 4 weken komen we aan op de Loydkade in Rotterdam. Op
de kade zien we vrouwen staan, en ik zeg tegen mijn vriendje
Simon: Kijk dan Simon, die vrouwen zijn aan de achterkant van
hun benen geopereerd! Achteraf blijken dat de nylons te zijn
van destijds, die hadden vroeger een streep.
Na aankomst gaan we eerst naar Amersfoort om onderzocht te
worden op ziektes. Daarna vertrekken wij naar Vught, om te
verblijven in de barakken van het voormalige concentratiekamp
Vught. Deze barakken zijn gebruikt gedurende de 2e
wereldoorlog.
In kamp Vught wonen we in eerste instantie in 1 kamer voor het
hele gezin met vijf kinderen. Mijn vader wordt, zoals ook alle
andere KNIL militairen op staande voet ontslagen uit het leger.
Hij mag niet werken en wij krijgen eten uit de gaarkeuken.  Wij
zijn - als inlanders van voormalig Nederlands-Indië- stateloos.
Het verblijf blijkt niet voor een half jaar te zijn, maar voor altijd!
Een verschrikkelijke situatie, vooral voor de volwassenen.
Kinderen passen zich vaak snel aan en maakten er het beste
van.  Op bijna 1 km2 met 3.500 mensen..... Een vrij Molukken is
er niet gekomen.
Het principe van Lain Sayang Lain sleept ons als gemeenschap
er doorheen, ondanks de ontberingen van de zeer slechte
omstandigheden en soms barre kou. Saamhorigheid redt ons,
ondanks de verschillende opvattingen die er zijn over
onderwerpen zoals religie en vrijheidsstrijd. De barakken
bestaan tot eind jaren 80. Er worden woningen gebouwd in de
stijl van de barakken. De Molukkers noemen het nog steeds
kamp Vught of “kampong Lunetten”.

Vught, vanaf 1959
Ik ben 15 jaar oud en mijn droom is om na de Mulo naar de
academie voor Beeldende Kunsten te gaan. Maar hoe kan ik
studeren in een situatie waarin wij met zoveel mensen, zo klein
wonen en je alles door de muren kunt horen? Via een kerkelijke
organisatie heb ik de kans om te gaan wonen in Rotterdam bij
een kinderloos echtpaar,  oom Joop en tante An.
Het besluit om in Rotterdam te gaan wonen, wordt mij niet in
dank afgenomen. Mijn vader was er het niet mee eens, hoe kan
je ons verlaten zei hij en wat zullen de mensen wel niet denken!
Gelukkig heeft hij later  ingezien dat dit voor mijn toekomst een
goed besluit was.  Als ik soms in het weekend naar kamp Vught
kom, merk ik dat mijn vrienden het maar raar vinden en mij niet
begrijpen.
Ik heb een gezin gesticht en later ben ik opnieuw getrouwd.
Heb 10 jaar gewerkt in de commerciele sector als
ontwerper/reclame fotograaf, daarna de fotovakschool nog
gevolgd en was 40 jaar zelfstandig fotograaf.
Mijn leven geef ik een dikke 8,5. Ben al vele malen naar de
Molukken gereisd, waardoor ik de cultuur nog beter heb leren
kennen. Ondanks mijn vertrek naar Rotterdam op jeugdige
leeftijd, ben ik die saamhorigheid blijven voelen. Het delen van
vreugde en verdriet. Molukkers reizen door heel Nederland om
aanwezig te zijn bij overlijden, trouwen of andere
levensgebeurtenissen.
Het kan ook anders en heb bewondering voor vrienden die in
Kamp Vught zijn gebleven en hun studie hebben afgerond. Zij
gingen overdag naar school, sliepen tot 10 uur ‘s avonds en
gaan daarna pas studeren. Voor mij was dat geen optie.
Mijn ouders hadden een goed leven in Nederlands-Indie en
hebben in Holland veel ontberingen moeten doorstaan. Met als
gevolg trauma&#39;s die soms van generatie op generatie overgaan.
Voor mij persoonlijk geldt dat ik geprobeerd heb, het beste uit
het leven te halen, en mijn ouders zeer dankbaar ben. Zij zijn
de basis van mijn bestaan. Ik ben zeer trots op ons Molukse
cultuur waarin iedereen voor elkaar klaar staat.
Lain Sayang lain.

Als er nog vragen zijn, schroom niet om mij persoonlijk aan te
spreken. Ik ben nog de hele middag hier aanwezig.

(c) John Sasabone 2023

-----


***** De tekst van Eric Alink

Letterdans

Als je lang naar het woord saamhorigheid kijkt, gaan de letters voor je ogen dansen. Er
ontstaan nieuwe woorden, waarvan enkele aan de geschiedenis van voormalig Nederlands-
Indië raken. In het woord saamhorigheid zitten smaragd en hagedis verstopt, maar ook
drama, morsigheid en Hiroshima. Is dat toeval? Ik denk van niet. Taal zit vol wetmatigheden
en taalt zelden naar toeval. Taal is als spekuk of kek lapis: zij kent gestapelde lagen waarin
verborgen wijsheid ligt opgeslagen.
Wel heb ik een vraag. Is saamhorigheid een vertrouwd Indisch of Moluks begrip? Ik
grasduinde in de archieven van kranten uit de Oost, met name uit de periode 1942 tot 1956.
Het Bataviaasch Handelsblad, De Indische Courant, De Javabode. In die veertien beslissende
jaren stond het woord verdeeldheid 1.444 in de Indische kranten, het woord saamhorigheid
slechts 329 keer, zelfs inclusief de spelling met dubbel-o die tot 1947 gold.
Toch vind ik saamhorigheid een woord dat past bij de Indische archipel. Haar eilanden zijn
nooit eenzaam, omdat ze weten dat ze bij andere horen. Het geldt voor Ambon, Haruku,
Saparua, Nusa Laut, maar ook voor Lombok, Sumbawa, Sumba en Flores.
Saamhorigheid tekent zich ook af en in de flora. De 48.000 verschillende soorten planten,
bloemen en bomen van Indonesië vormen een wijdvertakte en fijnmazige gemeenschap.
Het liefst groeien al die natuurvormen in elkaars nabijheid – de maanorchidee, de waringin,
de zoetgeurende melati. Een zeldzaam ecosysteem, zolang het nog bestaat, want wij slopen
de aarde.

Verzot
In de fauna van Indonesië zie je eveneens de kracht van verbondenheid. Een dier alleen is in
slecht gezelschap, weten de karbauw, de makaak en de rijstvogel. Want overal loert gevaar.
In je uppie is het sowieso minder knus. Gelukkig zijn enkel de zeesterren en platwormen in
Indonesië veroordeeld tot de saaiheid van voortplanting zonder geslachtsgemeenschap.
En de mens? Evolutionair zijn wij slechts een armlengte verwijderd van de orang-oetan op
Sumatra, die niet zonder de geborgenheid van de groep kan. Dat geldt ook voor ons. Wij zijn
verzot op onderlinge verbondenheid. Want wij weten instinctief dat we in ons eentje
reddeloos verloren zijn.
Al sinds mijn jeugd zie ik hoe mensen wier leven met de Oost is verweven vaak grote
saamhorigheid kennen. Drie taferelen, die dat illustreren.

Ik denk aan de vliegerwedstrijden op het Molukse woonoord Lunetten in Vught, die ik in de
jaren tachtig bezocht. Luchtduels met vlijmscherp vliegertouw, waarmee je dat van de
tegenstander probeerde door te snijden. Feest, muziek, eten, terwijl de vliegers hoger en
hoger vlogen, maar nooit zo hoog als de stem van Jimi Bellmartin, die op 28 mei 2021 in het
ijle zou verdwijnen.
Ik denk ook aan de lieve mevrouw Veltman, Dien Veltman, die in 1923 in Yogyakarta ter
wereld kwam. Op 31 augustus 1954, de verjaardag van koningin Wilhelmina, zette ze voet
aan Nederlandse wal, samen met dienstplichtig militair Jos, haar man die ze op Java had
ontmoet. Ze kregen een woninkje vlak bij de Hadewychstraat, een straatnaam die in de jaren
vijftig en zestig vooral naar de wonderbaarlijke vermenigvuldiging van kinderen verwees. Zelf
kreeg Dien er negen, plus veertien cucu oftewel kleinkinderen en zeventien cici,
achterkleinkinderen. Onbetwist was zij het vliegwiel achter saamhorigheid in de familie. In
2017 kwam Dien op De Grevelingen te wonen. Op 7 mei van dit jaar stierf ze, twee maanden
voor ze een eeuw oud zou worden. Voortaan is er een tijd voordien en een tijd nadien.
Tot slot denk ik aan Performing Gender – Dancing in Your Shoes, een gezamenlijk dansproject
van communities uit acht Europese landen. Theaterfestival Boulevard is er een van.
Afgelopen week kwamen ze in Den Bosch samen, om hun gedanste verhalen te tonen. Voor
de Bossche bijdrage werkten acht mensen uit de Nederlands-Indische en Molukse
gemeenschap anderhalf jaar samen, onder leiding van choreograaf Jija Sohn. Een gezelschap
met humor: hun performance heette But First We're Going To Eat. Tegelijkertijd is het een
project met grote reikwijdte. In de saamhorigheid van de groep durfden sommige
deelnemers voor het eerst dagboeken, ongeopende brieven en verzwegen verhalen van lang
geleden met elkaar te delen.

Remedie
Het is saamhorigheid die aan een zonnig land herinnert. Maar waar zon is, is onvermijdelijk
ook schaduw. Zo heeft saamhorigheid ook een koele of zelfs donkere kant. Want zij kan in
behoedzaamheid omslaan, zelf in achterdocht jegens dat wat minder vertrouwd of onbekend
is. In het allerslechtste geval leidt saamhorigheid tot onvrijheid of zelfs uitsluiting. In
gemeenschappen die die zich verbonden weten in hun cultuur ligt dat risico steevast op de
loer. Volgens mij is er maar één remedie om hun saamhorigheid te behouden. En dat is
– paradoxaal genoeg – het delen van hun cultuur met de wereld buiten de eigen
gemeenschap.
Dat begint met openheid. Lang volgden de eerste en tweede generatie de overtuiging dat
zwijgen de moeder van alle wijsheid is. Velen leefden met gesloten lippen, uit verzet tegen
de herinnering aan hun opengevallen mond toen ze ooggetuigen van gruwelen waren. Hun
stugge zwijgen zagen zij als loyaliteit aan de gemeenschap. Of het verlichting bracht, is de
vraag. Angst en offers gaan immers vaak samen.

Ruim een eeuw geleden schreef Louis Couperus zijn Indische roman Van oude mensen de
dingen die voorbijgaan, over saamhorigheid waarachter verhalen zijn weggemoffeld. Het is
een schitterende, maar ook beklemmende roman over geheimen, verdrongen herinneringen
en kapotgebeten lippen. Eén geruststelling: tot 'de dingen die voorbijgaan' behoort het idee
dat zwijgen over angst en verdriet zinvol zou zijn. Want saamhorigheid en verhulling vormen
een slecht huwelijk. Volgens mij gaat het juist om het uitspreken van de verstopte verhalen
en het hardop durven stellen van vragen. Ook de ongemakkelijke.
Zoals?
De vraag wat het aandeel van onze voorouders aan het Nederlandse kolonialisme is geweest,
de tijd waar de chaotische Bersiap haast onvermijdelijk op volgde.
De vraag of één Westerling meer leed kan veroorzaken dan duizend westerlingen.
De vraag of Nederland wel zo gastvrij was en is als het zich graag voordoet.
De vraag wat het betekent dat Japan onze bondgenoot is in de strijd tegen het expansieve
China.
De vraag of we dulden dat elke nieuwe generatie een nieuwe bergtop is die een ander zicht
op de geschiedenis kan bieden.
Taal taalt zelden naar toeval, zei ik in het begin. In dat besef kan het vast geen toeval zijn dat
in het woord herdenking het woord kinderen zit. Zij zijn de dragers van de herinnering, in
saamhorigheid die past bij hun nieuwe wereld, dromen en tijd.

© Eric Alink, stadschroniqueur - 15 augustus 2023
voordracht bij de HONI-herdenking bij woonzorgcentrum De Grevelingen, Den Bosch

-------------

zie evt ook de bijeenkomsten van SING - Sobats (=vrienden) Indisch Nederlandse Gemeenschap
in de voormalige wederkomstkerk