Oorlogsherdenkingen in ´s-Hertogenbosch - 2024
Oorlogsherdenkingen in ´s-Hertogenbosch - januari 2024 e.v.
>Op mobieltje menu omhoog schuiven
en toestel kantelen om knoppen rechtsonder de foto's te zien<
-------- inhoudsopgave
+ 4/5/2024 Dodenherdenking in 's-Hertogenbosch - Grote kerk - Casinotuin, tuin van vrede en vrijheid - Herdenkingsconcert JBAC
+ 4/5/2024 Theater Na de Dam - Parade/Theater aan de Parade
+ 4/5/2024 Vlag voor verbinding - imagine home - ode aan de vrijheid
+ 16/5/2024 Herdenking voor weggevoerde Sinti en Roma - Oranje Nassaulaan
+ 9/8/2024 Herdenking Kapelaan Koopmans + 9 augustus 1944
+ 31/8/2024 VOC - Herdenking omgekomen Bossche militairen in Zuidoost-Azië 1941-1962 - Zuiderpark
+ 01/09/2024 Holocaustherdenking Namen en Nummers van Verhalis bij het Bhic op de Citadel
+ 08/09/2024 Requiem voor Auschwitz van Roger Moreno Rathgeb - Projectkoor Brabant - Grote Kerk
+ 26/9/2024 presentatie van het programma voor de herdenking van 80 jaar vrijheid / bevrijding Den Bosch
+ 13/10/2024 Koos viert 80 jaar bevrijding - zie Brugwachtershuisje sluis 0
+ 19/10/2024 Bossche huizen van verzet
+ 20/10/2024 Bossche Joodse huizen
+ 20/10/2024 Openingsconcert 80 jaar Vrijheid - JBAC
+ 20/10/2024 opening van de expositie met diorama's oktober 1944 van Jan Kort - Erfgoed Tuighuis
+ 21/10/2024 Dansvoorstelling ‘Bevrijding’ van de Vooropleiding Hedendaagse Dans - ThadP - zie aparte pagina
+ 22/10/2024 herdenking vliegtuigramp oktober 1944 Abeelenstraat e.o.
+ 22/10/2024 concert It’s all about freedom - Koninklijke Luchtmacht - ThadP
+ 23/10/2024 - symposium struikelstenen - zie de aparte pagina Struikelstenen
+ 23/10/2024 Perron-3 Rosmalen - bevrijdingsprogramma en expositie
+ 24/10/2024 - VOC - tentoonstelling 80 jaar bevrijding - pagina Veteranenontmoetingscentrum in De Fuik
+ 25/10/2025 VOC-boottochten Brug naar vrijheid - Zuid-Willemsvaart
+ 25/10/2025 Twee vrijheidsconcerten - Welsh muziek - Brabants Jazz Orkest - thadp
+ 26/10/2024 - Oecumenische viering ter nagedachtenis aan alle slachtoffers - zie pagina Sint-Jan
+ 26/10/2024 Tocht historische voertuigen - Vinkel - Den Bosch
+ 26/10/2024 Herdenking gesneuvelde bevrijders 1944 - Welsh Monument
+ 26/10/2024 Huis '44 - '24 - toneel van De Theatermakers
+ 27/10/2024 Herdenking bij de Wilhelminabrug - 80e bevrijdingsdag Den Bosch 27 oktober
zie eventueel ook op de pagina Actueel 2e kwartaal 2025:
+ 9/4/2025 presentatie boek - Een kwestie van kiezen? DB 1940-1944: integriteit in oorlogstijd
---------info over het programma tgv 80 jaar Bevrijding in oktober 2024
-----mei
+ 4/5/2024 Dodenherdenking in 's-Hertogenbosch - Grote Kerk
mmv het koor Mi Canto - dirigent Enrico van Schaik en pianist Huub Sperber.
Véronique van den Engh speelde op het grote orgel.
In de bijeenkomst in de Grote Kerk ging ds. Ruud Stiemer voor. Er werden oa 7 kaarsjes aangestoken voor 7 groepen oorlogsgetroffenen:
- De omgekomen Bossche burgers bij oorlogs- en bevrijdingsgeweld
- De omgekomen Bossche en Britse militairen die vochten voor onze vrijheid
- De Bossche Joodse inwoners die vervolgd en vermoord zijn
- De Bossche Roma en Sinti die vervolgd en vermoord zijn
- De omgekomen Bossche verzetsstrijders
- Allen die vervolgd werden om hun politieke of religieuze overtuiging of seksuele geaardheid
- Voor de slachtoffers die gevallen zijn in de oorlogen die vandaag gevoerd worden
De kinderburgemeester Koen zette de Erelijst Bossche slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog op tafel.
Winnaars van de poëziewedstrijd van Huis73 met het thema Vrede lazen hun gedicht voor: Gerard Schram, Remi van Hoof, Jaap Bastiaan, Gerda Zachariasse en Lylian Johannesma.
De kinderstadsdichter Lina en de stadsdichter Kelly Verdonk lazen hun gedichten over Vrede.(hieronder*)
organisatie door het 4-mei comité 's-Hertogenbosch
-
+ 4/5/2024 Dodenherdenking in 's-Hertogenbosch - Casinotuin, tuin van vrede en vrijheid
met een toespraak door burgemeester Jack Mikkers
stadschroniqueur Eric Alink las een tekst voor: Echo (hieronder***)
-
+ 4/5/2024 Herdenkingsconcert in het JBAC
door het Herdenkingskoor 's-Hertogenbosch en het Kamerorkest Concerto Brabant
olv Bernard Touwen, met sopraan Channa Malkin
programma
Josef Malkin - Yizkor
Joseph Rheinberger - Requiem
info Herdenkingsconcert
(c) Gerard Monté 2024
-----
+ 4/5/2024 Theater Na de Dam - Parade/Theater aan de Parade
voorstelling van 15 uur (ook nog om 21 uur)
Studenten van de Theateropleiding van het kw1c en het mbo in Tilburg speelden samen de voorstelling Doch.
Uit fragmenten van de teksten die je via de koptelefoon op de Parade hoorde en die later uitgebreid herhaald werden in het Theater aan de Parade kon je opmaken dat het over Bossche personen in de Tweede Wereldoorlog ging. Met name de danseres Roosje Glaser en de collaborateur de agent "de Kin".
De laatste is door verzetsstrijders uit een andere plaats in de Kerkstraat doodgeschoten, het spotliedje uit de oorlog over zijn dood werd in de voorstelling gezongen.
De joodse dansschoolhoudster Roosje Glaser overleefde enkele concentratiekampen door haar danskunsten te gebruiken.
Andere fragmenten kwamen uit interviews die de studenten met bewoners van de Zuiderschans gemaakt hebben.
Regie Kim van Kooij
In het hele land werden bij elkaar zo'n 140 voorstelling van Theater Na de Dam gespeeld.
(c) Gerard Monté 2024
-----
+ 4/5/2024 Vlag voor verbinding - imagine home - ode aan de vrijheid
in de Statenzaal van het Noordbrabants Museum legde het team vrijwilligers van Marianne van Heeswijk in het kader van Imagine Home een hart voor vrede op zaterdag en zondag een vlag voor verbinding (geen foto's)
info ikstavoor
(c) Gerard Monté 2024
zie ook het Bevrijdingsfestival 2024
-----
+ 16/5/2024 Herdenking voor de in 1944 weggevoerde Sinti en Roma - Oranje Nassaulaan
Een delegatie van de veteranen van het VOC aan De Fuik Den Bosch West verzorgde op 16 mei een herdenking bij de plaquette aan de Oranje Nassaulaan.
De plaquette is daar op 26 januari 2020 onthuld ter herdenking aan de landelijke razzia van de Roma en Sinti op 16 mei 1944 en deportatie op 19 mei 1944. Toen werden 51 Roma en Sinti uit Den Bosch weggevoerd. Dertien van hen werden uiteindelijk vermoord in concentratiekampen in Duitsland.
Omdat het bij deze bevolkingsgroepen niet gebruikelijk is de namen te vermelden zijn er slechts enkele genoemd, met uitdrukkelijke toestemming van de families.
info Erfgoed - joodsmonument
(c) Gerard Monté 2024
-----augustus
+ 9/8/2024 Herdenking Kapelaan Koopmans + 9 augustus 1944
Kapelaan Henricus Koopmans, priester-verzetsman, werd 80 jaar geleden door een Duitse soldaat doodgeschoten toen hij mensen die door de Duitsers weggevoerd gingen worden wilde helpen. Het plein waar dit gebeurde voor zijn pastorie, tussen de Jan de la Barlaan en de Jan Schöfferlaan in de wijk Muntel, is naar hem genoemd.
De klok van de Cathrienkerk en de grote Noterman van de Sint-Jan werden om 12 uur geluid door het Bossche Klokkenluidersgilde. Daarna volgde een herdenkingsviering in de Sint-Jan door plebaan Vincent Blom. (enkele schermfoto's)
Zondag 11/8 volgt een officiële viering in de Sint-Jan.
(c) Gerard Monté 2024
-----
+ 31/8/2024 VOC - Herdenking omgekomen Bossche militairen in Zuidoost-Azië 1941-1962 - Zuiderpark
Deze herdenking bij het Indië-monument aan de Zuiderparkweg voor de negende keer georganiseerd, nu weer door Stichting Ouwestomp en Veteranen Ontmoetings Centrum Den Bosch-Brabant Noord.
Jeroen Stam van het VOC heette de bezoekers, waaronder veteranen en familieleden van gesneuvelde Bossche militairen, welkom.
-----
Bij het dodenappèl de namen van de gesneuvelde militairen afgeroepen:
DRAGER BRONZEN LEEUW MARINIER 1E KLASSE VAN RIXTEL, DRAGER BRONZEN KRUIS SOLDAAT 1E KLASSE CLAASSEN,
SERGEANT VAN BALEN, KORPORAAL VAN DEN BERG, MATROOS BOXMAN, KORPORAAL VAN GESTEL, KANONNIER GOVERS,
MARINIER VAN GRINSVEN, KORPORAAL HARTMAN, SOLDAAT G VAN HASSEL, SERGEANT H VAN HASSEL, SOLDAAT VAN DER HEIJDEN, ADJUDANT HENSKENS, KANONNIER HERBER, WACHTMEESTER VAN DEN HEUVEL, KORPORAAL HOPSTAKEN, MATROOS HOUDIJK, LUITENANT VAN IERSEL, SERGEANT JANSEN, KORPORAAL KOK, KAPITEIN VAN DER KOOIJ, LUITENANT VAN DE LEEMPUT, LUITENANT VAN DE LINDE, MATROOS MEESTERS, AALMOEZENIER MEUWESE, SOLDAAT MICHELS, KORPORAAL MOERKENS, SOLDAAT VAN MUILEKOM, SOLDAAT OOSTENVELD, KORPORAAL VAN SCHIJNDEL, SERGEANT MAJOOR SLEDSENS, SOLDAAT TIEBOSCH, KORPORAAL VINK, KANONNIER DE VOIGT, SOLDAAT VAN WAMEL, LUITENANT WARMER, SOLDAAT VAN DEN WILDENBURG. Zij werden door een van de veteranen "present" gemeld.
---
zie ook de herdenking in 2021 door het VOC en in 2022 en in 2023
alsook de herdenking in 2019
en de onthulling van het monument Zuiderpark - 29 augustus 2015
Het monument: De gestolen schaal is vervangen door een 3D-geprinte van kunststof, ook de lotusbloem erboven is 3D-geprint. De naamplaatjes zijn van messing.
info VOC
(c) Gerard Monté 2024
------------------------september
+ 1/09/2024 Holocaustherdenking bij het Bhic
Op zondag 1 september organiseerde NamenenNummers van de stichting Verhalis uit Breda een herdenking voor alle Brabantse holocaust-slachtoffer uit de Tweede Wereldoorlog: joden, sinti en roma.
Bij het Bhic in de Citadel werden alle reeds gemaakte naambordjes voor de site van NamenenNummers op een symbolische plattegrond van Brabant gelegd. Daaromheen waren optredens van Panama Pictures, Projectkoor Brabant met fragementen uit het Requiem voor Auschwitz van Roger Moreno Rathgeb, theatermaker René Hildesheim, en stadsdichter Kelly Verdonk die haar tekst over kinderen in de oorlog voordroeg.
Sheila Meinhardt las een tekst voor over haar familiegeschiedenis in en na de oorlog, ze las deze tekst ook voor op 8 september in de Grote Kerk. De naambordjes voor de vermoorde sinti en roma lagen op een piedestal omdat de namen van deze mensen niet op de grond mogen liggen.
(teksten onderaan deze pagina
Voor elke plaats in Brabant werd symbolisch een naambordje gelegd voor alle slachtoffers uit die locatie of gemeente:
Geertruidenberg - Merel van der Linden
Woudrichem - gedeputeerde Bas Maes
Woonwagenkamp Scheidijk, Helmond - bisschop Gerard de Korte
’s-Hertogenbosch - kinderen van de L.W.Beekmanschool Xavi, Nami en Isabella
Oss - burgemeester Buijs-Glaudemans
Waalwijk - burgemeester Aussems
St.-Michielsgestel - burgemeester Eiko Smid
Helmond - wethouder Thomas Tuerlings
Berkel-Enschot - Hans Peter Bartels (Katholieke Raad voor het Jodendom) en diaken Cor Sinnema
Roosendaal - Björn Rommens, raadslid
Eindhoven - Max Loewenstein, nabestaande, voorzitter van de orthodox-joodse gemeenschap Eindhoven
Woonwagenkamp de Zwaaikom, Eindhoven - Sheila Meinhardt, nabestaande
Woonwagenkamp de Sieb, Den Bosch - Desirée Coense-Wever
Bergen op Zoom - Frank van Doorn
Boxmeer - Jos de Graaf
Breda - Anne-Marie de Leeuw
Goirle - Agnes Vugts
Nieuwkuijk - Luc van Vugt
Vught - Koos Theuws
Oisterwijk - Peter Slingerland
Uden - Marleen Mulders-van Hees
Veghel - René Hildesheim
Tilburg - prof. Arnoud-Jan Bijsterveld
Iedereen kan nog meedoen aan het maken van bordjes voor de site NamenenNummers, ook na 1 september blijft die bestaan, er staan slachtoffers uit het hele land op.
©2024 Gerard Monté
----------
+ 08/09/2024 Requiem voor Auschwitz,op. 4, van Roger Moreno Rathgeb - Projectkoor Brabant - Grote Kerk
Het Projectkoor Brabant en het Zuid-Nederlands Begeleidingsorkest stonden onder leiding van Lex Wiersma.
met Louise Guenter sopraan, Bori Soós alt, Sebastian Brouwer tenor, Marcel van Dieren bas.
Het Requiem bevat de delen Praeludium - Requiem und Kyrie - Dies Irae - Domine Jesu - Sanctus - Agnus Dei - Lux Aeterna - Libera Me
Een van de sprekers was Sheila Meinhardt die ook op de herdenking op 1 september bij de Citadel sprak, haar tekst staat hieronder.
De andere sprekers waren Monika Kowalewski (met een gedicht van Babs Gons - Precies Goed), Friederike van de Laar met een dagboekfragment uit Kamp Vught van Klaartje de Zwarte, Christianne Joosten met een tekst van Anastasia Zabolotnikova (Oekraïne).
Het concert werd bijgewoond door prinses Beatrix, prinses Laurentien en prins Constantijn, het was een privé-bezoek.
info Projectkoor Brabant - het concert wordt ook nog uitgevoerd in Tilburg op 22/9
zie evt ook Requiem voor Auschwitz van Roger Rathgeb in de Sint-Jan in 2013
©2024 Gerard Monté
zie evt ook de herdenking voor sinti en roma op 16 mei aan de Oranje Nassaulaan (hierboven)
---------- 80 jaar vrijheid
+ 26/9/2024 presentatie van het oktober-programma voor de herdenking van 80 jaar vrijheid / bevrijding Den Bosch
door Jan de Wit van Kabinetszaken van de gemeente en door burgemeester Jack Mikkers
info over het programma tgv 80 jaar Bevrijding in oktober 2024
©2024 Gerard Monté
+ 13/10/2024 Koos viert 80 jaar bevrijding - zie Brugwachtershuisje sluis 0
----------
+ 19/10/2024 Bossche huizen van verzet
+ 20/10/2024 Bossche Joodse huizen
In de huizen werd het desbetreffende verhaal twee keer verteld, zonder diapresentatie op een scherm (wat ook wel eens prettig is) om de intieme sfeer niet te doorbreken. Het effect was dat de verhalen over de mensen heel persoonlijk werden en je je erg betrokken kon voelen met wat de bewoners meegemaakt hebben.
tekst volgt /
+ 20/10/2024 Openingsconcert 80 jaar Vrijheid - JBAC
met medewerking van Politieharmonie Oost-Brabant, Gemengd Koor ’s-Hertogenbosch, Kinderkoor De Fermaatjes en de Bossche stadsdichter Kelly Verdonk.
+ 20/10/2024 opening van de expositie met diorama's oktober 1944 van Jan Kort - Erfgoed Tuighuis
...
©2024 Gerard Monté
-----
+ 22/10/2024 herdenking vliegtuigramp Abeelenstraat e.a.
Voor de vierde keer een herdenking van deze ramp waarbij zo'n 30 mensen omkwamen. Een Engelse Typhoon-jachtbommenwerper wierp zijn bommen af nadat het was geraakt door Duits afweervuur, het verloor daardoor ook nog een brandstoftank die op de Graafseweg vier huizen in brand zette. Tien vliegtuigen die in Eindhoven waren opgestegen zouden het Hinthamerpark bombarderen waar de Duitse generaal Neumann zijn hoofdkwartier had gevestigd, en de Duitse troepen die bij de IJzeren Vrouw lagen. Maar de coördinaten waren niet duidelijk en de bommen kwamen deels op de verkeerde plaats terecht, er wordt daarom ook wel van een vergisbombardement gesproken.
Een nieuwe naam is toegevoegd aan de lijst van slachtoffers: Cees Koningstein.
sprekers: wethouder erfgoed Marianne van der Sloot, Tjeu Cornet (verving de zieke Jan Huijge), Hans van Bavel, overlevende Connie van Hirtum. Ook overlevende Annie Delmee was aanwezig. Beide dames hebben als kind de ramp meegemaakt en ouders en broers en zussen verloren.
Org. Pieter van de Schoot en Hans van Bavel.
mmv de veteranen van het VOC die de eerste gasten uit Wales meegebracht hadden.
zie ook de herdenking in 2023 (met filmverslag) - 2022 - 2021
©2024 Gerard Monté
-----
+ 22/10/2024 concert It’s all about freedom - Koninklijke Luchtmacht - ThadP
met Aneke van Giersbergen zang
Concert voor de veteraren, ook de eerste gasten uit Wales bezochten het concert onder begeleiding van de veteranen van het VOC.
©2024 Gerard Monté
-----
+ 23/10/2024 symposium struikelstenen - zie de aparte pagina Struikelstenen
met tekst van Eric Alink
-----
+ 23/10/2024 Fragmentarische voorstelling op verschillende locaties in Perron-3 Rosmalen
- bevrijdingsprogramma en expositie Verhalen uit de oorlog
Programma met korte voorstellingen op diverse locaties door verenigingen uit Rosmalen waaronder Muziekvereniging St. Cecilia, Dream Dance, Rodenborch College, Gedachteniskapel ’t Vennehof, Studio P-ACT, Satisfaction Rosmalen en Heemkundekring Rosmalen.
De creatieve leiding was in handen van Petra Kagchelland. Ook was een tentoonstelling te zien in de voormalige trouwzaal.
Tijdens de rondgang werd een liedje gezongen door Fiene Peeters met begeleiding door Puck van Osch, leelringen van het Rodenborch College. Docente Foska Hilbrands zong een lied begeleid door een band.
©2024 Gerard Monté
-----
+ 25/10/2025 VOC-boottochten Brug naar vrijheid - Zuid-Willemsvaart
organisatie Veteranenontmoetingscentrum, spreker Thomas van der Wielen (historicus, kapitein Kon. Luchtmacht), mmv Mike van Venrooy.
Gedetailleerde toelichtingen bij sluis 0 en de diverse bruggen die een rol gespeeld hebben bij de bevrijding van Den Bosch. De meevarenden kregen papieren met foto's en kaarten, geen diapresentatie want dat is op de boot overdag niet mogelijk.
zie evt .ook + 24/10/2024 - VOC - tentoonstelling 80 jaar bevrijding - op de pagina Veteranenontmoetingscentrum in De Fuik
©2024 Gerard Monté
-----
+ 25/10/2025 Twee vrijheidsconcerten - Welsh muziek - Brabants Jazz Orkest - thadp
- Loud Applause Rising Stars en het Noteworthy Choir, met begeleiding
- het Brabants Jazz Orkest olv Jeroen Doomernik
©2024 Gerard Monté
-----
+ 26/10/2024 Oecumenische viering ter nagedachtenis aan alle slachtoffers - zie pagina Sint-Jan
-----
+ 26/10/2024 Tocht historische voertuigen - Vinkel - Den Bosch
foto's Hinthamereinde en Parade
film en fotofilm Hinthamereinde en Parade
©2024 Gerard Monté
-----
+ 26/10/2024 Herdenking gesneuvelde bevrijders 1944 bij het Welsh Monument
org. Gemengd Koor 's-Hertogenbosch
mmv Loud Applause Rising Stars en het Noteworthy Choir
...
©2024 Gerard Monté
-----
+ 26/10/2024 Huis '44 - '24 - toneel van De Theatermakers - ThadP
Geen musical zoals her en der abusievelijk aangekondigd maar toneel met twee perioden die vloeiend in elkaar overlopen, met elkaar in gesprek gaan. Goed verstaanbaar en rustig gespeeld hoewel de waarschuwing vooraf over Duitse uniformen en harde knallen niet overbodig was. Ernstige situaties maar de humor wordt toch ook niet gemeden.
De boventiteling is speciaal gemaakt voor de Welsh die deze dagen in Den Bosch verblijven en ook uitgenodigd zijn om te komen kijken.
Het decor van het huis zit slim in elkaar, wanden die gebruikt worden als projectiescherm maar die ook afzonderlijk opgerold kunnen worden om ruimtes te maken en de verschillende tijdsperiodes aan te duiden. De huidige periode ('24) wordt gekenmerkt door actuele problemen.
Bijzonder is de neergestorte piloot die met zijn parachute in de bomen hangt en overweegt hoe lang hij nog te leven heeft.
Tekst van Lucas de Waard (auteur van o.a. het Brabant Boekengeschenk 2024, De Parkwachters), regie Rick Hooijberg
ook op zondag 27/10 14.30
info De Theatermakers
©2024 Gerard Monté
-----
+ 27/10/2024 Herdenking bij de Wilhelminabrug - 80e bevrijdingsdag Den Bosch 27 oktober
Piet Kerssens en Enrico Marcolina werden gedood door een Duitse sluipschutter.
...
©2024 Gerard Monté
-----
-----------diverse teksten
Tekst van de toespraak van Sheila Meinhardt op 1 en 8 september
Mijn grootmoeder, Maria Meinhardt Steinbach, was een van de drie overlevenden van de 42
Sinti die op 16 mei 1944 bij de razzia in het Eindhovense woonwagenkamp de Zwaaikom, is
opgepakt en weggevoerd.
De meeste leden van de grootfamilie Steinbach werden op de Zwaaikom gearresteerd.
Van de 42 Eindhovense Sinti waren er 24 jonger dan 16 jaar, de oudste was 68 jaar en de
jongste net 1 jaar.
Mami, mijn oma Maria Steinbach, was 24 toen ze werd gearresteerd, samen met haar
tweejarig dochtertje Hélène en mijn 56 jarige overgrootmoeder Louisa Grasmück.
Daarna werden ze overgebracht naar doorgangskamp Westerbork en in de veewagon
richting Auschwitz weggevoerd.
Het moet een verschrikkelijk zware reis voor hun allen zijn geweest. Bij aankomst zijn haar
pasgeboren zoon Josef en haar dochter Hélène onmiddellijk door de Nazi’s weggenomen en
vermoord.
Mami moest kort erna zware stenen dragen in het werkkamp. Door de overplaatsing naar het
werkkamp ontliep mami op wonderbaarlijke wijze de massamoord op 3000 Roma en Sinti in
het Zigeunerlager in Auschwitz.
De baby Josef, de tweejarige Hélène, mijn overgrootmoeder met nog heel veel dierbare
familieleden hebben het allen helaas niet overleefd. Mami heeft Auschwitz wel overleefd, ze
is onder andere via kamp Ravensbrück en de dodenmarsen teruggekeerd naar Eindhoven.
Op 9 mei 1944, werden zeven van de 13 volwassen Sinti mannen op de Zwaaikom door de
politie opgehaald, voor de Arbeitseinsatz. Mijn grootvader Johan Meinhardt was één van
hen. Vanuit Kamp Amersfoort zijn zes van hen een maand na het Zigeunertransport, nog
naar Westerbork vervoerd, zij hebben de laatste trein richting Auschwitz per toeval kunnen
ontlopen. Waarna zij uiteindelijk overgebracht werden naar Kamp Vught. Daar zijn zij
vervolgens opnieuw tewerkgesteld.
Toen Mami terugkwam uit Auschwitz herenigde zij zich met haar man Johan Meinhardt op
de Zwaaikom in Eindhoven. Ondanks het leed dat hen te verwerken stond, kregen zij na de
oorlog samen nog elf kinderen. Waaronder mijn vader, tata.
De Holocaust tekent ons huidige bestaan tot in elke generatie nog steeds.
Het "Transgenerationeel trauma" zoals het genoemd wordt.
De diepe innerlijke wonden die de Holocaust heeft nagelaten binnen de families, de pijn en
het verdriet zitten voor vele te diep dat het praten bemoeilijkt. Heel begrijpelijk, men moet dit
zelfs niet afdwingen. Dit is voor iedereen iets persoonlijks én verschillend.
Ik heb de keuze gemaakt om mijn verhaal met u te delen en bespreekbaar te maken omdat
ik het belangrijk vind om dit juist te doorbreken voor de nieuwe generatie. En om een stem te
geven aan de mensen die met trauma’s kampen.
Daarbij is het van belang dat we onze innerlijke wonden, de pijn en daarmee de pijn van
onze ouders en grootouders onder ogen mogen zien, mogen aankijken, bespreken, voelen
en een plek mogen durven geven. Alleen op deze manier kunnen onze innerlijke wonden
helen.
(c) Sheila Meinhardt 2024
----------
Friederike van de Laar heeft de tekst voorgelezen van Klaartje de Zwarte over Kindertransporten:
Er heerst op het ogenblik een stemming in het kamp zoals er nog nooit geweest is. Het ergste wat er tot nog toe gebeurd is, is ons meegedeeld. Alles wat we tot heden aan toe ondervonden hebben was erg, maar dit wat zich nu voordoet overschrijdt alle grenzen. Gisteravond werd ons medegedeeld dat het kinderkamp wordt opgeheven. Alle kinderen jonger dan zestien jaar moeten het kamp verlaten. Dit is op zichzelf nog niet het allerergste, maar wat wel het allerergste is, is dat de gezinnen uit elkaar gerukt worden. Er werd ons een proclamatie meegedeeld waarvan we trilden en beefden. Onze ogen en oren konden we niet geloven. En toch moesten we het aannemen. Alles wat er gebeurde drong niet meer tot ons door. Het was ook werkelijk niet meer te omvatten. Waar in de wereld was ooit iets dergelijks gebeurd? (Klaartje de Zwarte)
Christianne Joosten las een tekst van Anastasia Zabolotnikova:
Vika stuurde me dit berichtje, we waren maatjes, toen, vóór ik vertrok en alles achterliet.
Bijna 3 jaar geleden nu, maar wát voor een drie jaar…
Dus dat berichtje beantwoorden was eh, … een uitdaging.
Ik wil haar vertellen dat ik uit de Oekraïne ben weggegaan, mijn moeder meegenomen, maar dan vraagt ze misschien, kom je nog terug?
Ik wil haar uitleggen dat ik mijn leven niet in de wacht heb gezet, dat ik geprobeerd heb vooruit te kijken, vérder te leven. Dat ik een nieuwe baan heb, nieuwe mensen leer kennen, maar ik wil haar niet kwetsen.
Ik wil met haar delen hoe ik helemaal opnieuw moest beginnen, moest bewijzen dat ik mijn beroep kan uitoefenen, het werk kán doen dat ik de afgelopen 15 jaar gedaan heb, en hoe moeilijk dat was, hoeveel slechte en goede ervaringen ik heb meegemaakt die ik, als de oorlog niet was begonnen, waarschijnlijk nooit meegemaakt zou hebben.
Maar zij woont nog steeds in de Oekraine dus wat betekenen mijn moeilijkheden vergrleken bij de hare?
Oekraïeners zijn er gewend aan geraakt hun leven te moeten leven zonder zelfs maar te weten of ze het volgende moment nog wel in leven zullen zijn.
Ik wil haar vertellen dat mijn antwoord zo lang op zich laat wachten omdat ik mijn emoties niet de baas ben.
Ergens gedurende de tijd dat ik dit berichtje typ ben ik begonnen te huilen omdat ik me resliseerde dat ik moeite heb met het beantwoorden van simpele vragen. Het is een worsteling om dit smsje te lezen, hier in m’n eentje.
Vika’s berichtje staat nog steeds op ‘ongelezen’ omdat ik niet weet hoe ik moet antwoorden.
Ik weet niet wanneer ik terug naar huis ga. Ik weet niet eens of dat dan mijn thuis nog zou zijn. Zal het voelen als mijn thuis, met mijn leven verdeeld in ervóór en erná? Hoe kan ik mijn leven bijeenrapen als het allemaal niet eens -écht- voelt? Ik heb geen antwoorden op die vragen.
Maar ik weet zeker dat ik nooit meer moeite zal hebben met prioriteiten stellen in mijn leven, en dat ik er altijd voor zal willen zorgen dat mijn moeder veilig is. Ik weet nu ook héél goed dat je je eigen huis, je eigen plek, niet minder hard missen kunt dan de mensen die je achterlaat. Ik kan met zekerheid zeggen dat stabiliteit een illusie is, dat de vrijheid gewoon te zijn wie je bent níet vanzelfsprekend is.
En de simpelste dingen;
‘s morgens zoals gewoonlijk een kop koffie in je favoriete tentje, een glas wijn met een goede vriend, banaal vriendinnengeklets, het ontbijt wat je moeder je voorzet en je letterlijk thuis voelen, gevoel van thuis zijn ervaren, zijn van onschatbare waarde.
----------
----------
-----------------------------------
* tekst van het gedicht van Lina
Dit is een gedicht voor alle kinderen in Congo
die dagelijks zonder vrijheid leven
Een gedicht voor de kinderen in Palestina
die doodgaan door honger
In Den Bosch lijkt oorlog lang geleden,
zeker voor kinderen,
maar rondom de wereld zijn er nog altijd
kinderen die vechten voor vrijheid
daar wil ik bij stilstaan
Bij vrijheid
Bij geen vrijheid
Bij kinderen
Bij oorlog
Bij kinderarbeid
Bij hongersnood
Bij… wat goed gaat
want er gebeuren ook positieve dingen in de wereld
in onze stad
hier hebben kinderen vrijheid
rechten
een veilige tijd
Dit is een gedicht voor de kinderen
van vroeger, en die van hier ver vandaan
denk aan hen
als je ons ziet, als je mij ziet
en stop nooit met vechten
want we zijn hier vandaag om te herdenken
wat geweest is
maar op heel veel plekken is het nog steeds bezig.
Het lijkt wel of we teruggaan in de tijd.
Het lijkt wel of we teruggaan in de tijd.
Het lijkt wel of we teruggaan in de tijd.
(c) 2024 Lina
*tekst van stadsdichter Kelly Verdonk
Elk kind schrijft verhaaltjes voor hun moeder,
ook op de schoolbarakken in kamp Vught
ze zeggen als ik haar weer zie, zal ik haar dit gedicht geven
ik zal haar alles vertellen
en nog meer van haar houden
dan ik eerder altijd deed
Maar niet alles past in een gedicht
de lucht is blauw,
en toch past ze niet op deze bladzijde,
net als gewone dagen en gewone dingen
zoals emmers en zandkastelen,
en er moeten handen bij
van een vader
die aanvoelen als een veilige cocon
en warmte van een moeder
en de zon en
er zijn gesprekken die nog gevoerd moeten worden
door moeders die worden weggejaagd
achter prikkeldraad
door moeders die hopen een glimp op te vangen van hun kind
door moeders die hopen te horen: ik ben het mama
door moeders waar woorden blijven plakken
achter lippen
voor altijd gesloten
want niet alles past in een gedicht
zeker niet de leeftijden
Emanuel Neter werd 11 jaar
Machiel Denneboom: 13 jaar
Salomon Muller: 9 maanden
Carla Cohen: 7 jaar
Robert van Engel: 6 maanden
Philip Pais: 3 jaar
Izak Behr: 8 jaar
Salomon Appel: 6 jaar
Jacob Appelboom: 7 maanden
Max Schelvis: 11 jaar
Isaäc Sloog: 4 jaar
Kitty Polak: 1 jaar
Anita de Liver: 10 maanden
Paula Godschalk: 8 jaar
Jaqueline Brandel: 7 jaar
Christina van Loggem: 3 maanden
Harry Saphier: 2 jaar
Marcus Blindeman: 3 jaar
Machieltje: in kamp Vught geboren
Niet alles past in een gedicht
de ellenlange treinen met uitgemergelde kinderen
op weg naar Sobibor eindigen ver buiten deze regels
en er zijn brieven,
stapels met brieven,
met namen van ouders die nooit zijn aangekomen
en namen van kinderen
die er nooit zijn uitgekomen
en ouders die maar blijven dromen
van zijn handje in de hare
haar handje in de zijne
hoe ze riepen laat me niet los,
er werd gespot
omdat ze moesten loslaten
omdat ze daarna voor altijd met de top van hun vingers
wreven over de binnenkant van hun handpalm
dat was tenminste nog iets,
een aanraking van de ander
er is zoveel dat niet past in dit gedicht
überhaupt passen kinderen hier niet in
überhaupt is poëzie te mooi
om over zulke gruwelijkheden te praten
De kinderen van de holocaust
De kinderen van de rekening
De kinderen van kamp Vught
De kinderen die zijn vergeten
De kinderen die hoopten dat ze werden vergeten
De kinderen die veranderen in prikkeldraad
aan de poorten
een geschiedenisboek in een barak
een pak melk, over de datum
een wachttoren waar ze bang voor waren
in de hoop maar niet te worden gezien
maar vanavond zien wij hen
vanavond zien wij het kind
en we zullen schrijven: kom maar tevoorschijn
het is vrede nu
ook al is dat te laat
en gebeurt het wereldwijd nog steeds.
(c) Kelly Verdonk 2024
-----------
tekst van stadschroniqueur Eric Alink
Echoput
Als je over de stenen rand keek, begon het je te duizelen. Tweeënzestig meter diepte maakt indruk
op kinderen. Opgewonden dromden we rond de put. Op aanwijzing van meneer Gerritsen, de
leerkracht van onze derde klas in Deuteren, mochten we om de beurt iets in de gapende diepte
roepen.
“Hoe heet de burgemeester van Wezel?”
In de verte balkte een echo.
Wat ik zelf heb geschreeuwd, weet ik niet meer. Maar op dat schoolreisje naar de Echoput bij
Apeldoorn – in de jaren zestig nog een nationale attractie – is mijn interesse voor geluid gaan
groeien. Vooral geluid dat zich niet laat smoren, fascineerde me. Jodelen op je kinderfiets in de
holle Stationstunnel, verboden woorden roepen in het trappenhuis van een keurige flat, de hemelse
verrukking als de organist van de Sint-Jan zijn klanken tegen de koepel liet kaatsen.
Ook in de jaren dertig en de Tweede Wereldoorlog zorgden gebeurtenissen voor echo's in Den
Bosch. Maar de archieven vertellen niets over hun tijdsduur. Enkele vragen die dan ook in me
blijven rondzingen:
Wat was de nagalmtijd van het applaus voor Anton Mussert, leider van de NSB, die op 12 maart
1935 in de goedgevulde zaal van Schouwburg Casino een toespraak hield?
Waar is de echo van Ivor Troostwijks eerste huilbui gebleven, de Joodse baby die op 13 november
1943 in het Huis van Bewaring aan de Sint Jorisstraat werd geboren, 76 dagen voordat hij in de
gaskamer van Auschwitz om het leven zou worden gebracht?
Hoelang weerkaatsten in de Kerkstraat de kogelschoten waarmee twee verzetshelden op 8
augustus 1944 de beruchte collaborateur Piet van Bussel alias De Kin op de stoep voor boekhandel
Heinen liquideerden?
Het is onbekend. Wel weten we dat onze oren fijngevoelig zijn en tot spitsen bereid, wat vooral bij
dreiging van pas komt. Tijdens het raadplegen van een boek over geluid en echo deed ik nog een
ontdekking. Ik las dat woorden hoogstens een à twee seconden nagalmen. Dan sterft het geluid
weg en keert het nooit meer terug. Die natuurkundige wet geldt voor alle circa 430.000
Nederlandse woorden, op eentje na: fascisme.
Angst
Wie dacht dat de echo van het kwaad in 1945 abrupt zou stoppen, vergist zich. Want als je goed
luistert, ontdek je dat de nagalm van het fascistisch gedachtegoed aanzienlijk langer dan
seconden, minuten of uren duurt. De echo ervan is oneindig lang. Fascisme is een woord dat nooit
verstilt, ook niet in de zogeheten 'dode kamer' van het TNO waar geen akoestiek is. Zelfs in die
ruimte behoudt het zijn lokkende nagalm, wat eveneens geldt voor de verwante begrippen
autocratie en totalitarisme.
Internationaal winnen hun echo's aan kracht, waardoor een zorgelijke parallel tussen het Duitsland
van de jaren twintig en dertig en de wereld van nu dreigt te ontstaan. Enkele overeenkomsten:
sterke geopolitieke spanning; groeiend nationalisme, haperend vertrouwen in de democratie;
onbehagen als dankbare brandstof voor populisme; de afkeer van andersdenkenden; toename van
antisemitisme en islamofobie; de constante verspreiding van samenzwerings- en complottheorieën;
wantrouwen tegenover wetenschap en rechtspraak; het aanwijzen van zondebokken en zwarte
schapen; revanchistisch denken en de heiligverklaring van het eigenbelang.
Terug naar de Echoput:
"Waarop teert fascisme het langst?"
Angst, angst, angst.
Wie bang of onzeker is, zal sneller zijn vrijheid, waardigheid en waarden uit handen geven en de
hoop vestigen op autoritaire leiders, die steevast namens 'het volk' zeggen te spreken. Het is vaste
prik: ze versimpelen elk complex vraagstuk tot een bingokaart, roepen getallen die de deelnemers
behagen, maar dragen zelden oplossingen aan die juridisch – laat staan moreel – door de beugel
kunnen
Stofwolk
Ter geruststelling: de vlag in Nederland hangt niet halfstok, behalve op 4 mei. Wij staan hier in
vrijheid en waardigheid. Toch mompelt de geschiedenis dat waakzaamheid geboden is. Want het
verspelen van de democratie en rechtsstaat begint vrijwel altijd klein, terloops en ogenschijnlijk
onschuldig. Als craquelé in een bijna tachtig jaar oud plafond, aanvankelijk niet verontrustend – tot
de barsten uitgroeien tot scheuren en je op een dag jezelf in een stofwolk afvraagt hoe dit in
godsnaam kon gebeuren.
De oorlog kostte aan 910 mensen in Den Bosch het leven en sloeg bij duizenden inwoners een
winkelhaak in hun ziel. Aan hen, maar ook aan onszelf en komende generaties, zijn we verplicht
ongemakkelijke vragen te stellen.
Zo denk ik aan Louis van Bunge, de Bossche journalist die als lid van de Parool-groep illegale
kranten verspreidde. Hoe zou deze voorvechter van het vrije woord het beoordelen dat een huidig
politiek leider in Nederland journalisten 'tuig van de richel' noemt en hen verdacht maakt?
Ik denk aan George Wheatly, soldaat van het East-Lancashire Regiment, die op 22 oktober 1944
om het leven kwam bij de bevrijding van onze stad. Hij was zeventien. Hoe zou hij de terugkeer
van rechts-radicalisme in Europa bezien? Zou hij zijn leven hebben willen offeren voor mensen die
nu – zelfs tot in ons parlement – triomfantelijk het destructieve gedachtegoed van Poetin
verkondigen?
Ik denk aan Carolina Winterstein, een meisje van negen uit de Roma en Sinti-gemeenschap in Den
Bosch dat op 22 mei 1944 in Auschwitz werd vermoord. Hoeveel huiver zou het haar bezorgen als
ze hoorde dat Roma en Sinti-kinderen in het Hongarije en Slowakije van nu opnieuw uit
schoolklassen worden geweerd?
Ik denk aan Martien van Soestbergen, in de oorlog wethouder en verzetsman in Den Bosch.
Hoeveel gevaar zou hij herkennen in recente aanvallen op de democratie? De minachting die
spreekt uit de kwalificatie 'nepparlement', de herhaalde opruiingen tot geweld tegen de overheid,
de openlijk flirts met regimes die uit zijn op de destabilisatie van onze samenleving?
Ik denk ook aan Harry Holla, wetsgetrouw jurist en spil in het verzet. Hoe zou hij het typeren dat
een beoogd premier spreekt over een "corrupte rechtsstaat" en "laffe rechters" die "knettergek"
zijn? Wat zou hij vinden van het morrelen aan de Nederlandse Grondwet en Europese verdragen?
En hoeveel grijze haren zou het Holla bezorgen dat sommige politieke partijen de strikte scheiding
der machten op de zeephelling zetten?
Ik vermoed dat alle genoemden teleurgesteld zouden zijn. Ongetwijfeld hadden ze verwacht – nee:
erop gerekend – dat we uit hun levens en offers tijdloze lessen zouden trekken.
Open stad
Ik heb het nog even nagevraagd. De Echoput bij Apeldoorn blijkt niet meer toegankelijk. Al sinds
1977 is zij voor het publiek gesloten. Nooit meer het raadsel over de burgemeester van Wesel, of
het gissen naar het favoriete eten van de koning van Beieren. Evenmin zal nog het antwoord
klinken op de droefgeestige echovraag die schrijver Rudy Kousbroek stelde: “Welke vogels maken
je aan het huilen?”
Toch zullen weinig Nederlanders rouwig zijn om het opdoeken van de attractie. Dankzij social
media bezit ieder van ons een eigen echoput, waarin het eigen gelijk met elke like langer
rondzingt.
Hier staan we, in een verregend park, maar in een gastvrije, open en verdraagzame stad. De
slotvraag luidt hoe we dat het beste kunnen uitdragen. Ik denk op twee manieren. Laten we onze
stem verheffen tegen onverdraagzaamheid, wat moet lukken want DB verwijst zowel naar Den
Bosch als decibel.
Maar nog sterker hoop ik dat de twee minuten stilte van deze avond een eindeloze nagalmtijd
heeft. Een echo die elk van ons zal blijven herinneren aan de keuze voor een vrije of een onvrije
samenleving.
(c) Eric Alink 2024
------------------------------------
------------------------------------
filmverslagen van 2023
+ 19/8/2023 VOC - Herdenking omgekomen Bossche militairen in Zuidoost-Azië 1941-1962 - Zuiderparkweg
-----
+ 22/10/2023 Derde herdenking bombardement en vliegtuigongeval in de Abeelenstraat eo 22 oktober 1944
zie ook de herdenkingen in 2021 en in 2022 en 2023
(c) Gerard Monté 2023
-----